In de eerste podcast gaat het over een aantal speciale momenten en dagen (plechtig en feestelijk) van 2023 en ook over de excuses die Jaap Smit namens de provincie Zuid-Holland heeft aangeboden voor het slavernijverleden.
Geïnterviewde: Commissaris van de Koning Zuid-Holland Jaap Smit (JAAP)
Interviewer: Rudo Slappendel (RUDO)
Transcriptie
[MUZIEK INTRO]
(RUDO) In maart 2023 waren er verkiezingen voor Provinciale Staten en voor de zomer trad een nieuw college van Gedeputeerde Staten aan. Hoogtijdagen van de democratie. We vieren Koningsdag in Rotterdam. Ook werd er stilgestaan bij het belang van vrijheid op 4 en 5 mei en stonden de veteranen en de helden in het zonnetje op Nederlandse Veteranendag en Nationale Heldendag. In juni 2023 bood Jaap Smit namens de provincie excuses aan voor het slavernijverleden. In deze podcast spreek ik, Rudo Slappendel, met hem Jaap Smit, over deze memorabele momenten en vooral over het belang ervan voor onze samenleving. Welkom bij deze bijzondere podcast, 'het jaaroverzicht van de commissaris van de Koning in Zuid-Holland'. Ja, vanuit de werkkamer van de commissaris. Ja, ik wilde zeggen, Jaap welkom, maar we zijn op jouw Kamer.
(JAAP) Ja, daar zijn we nu. Ik zou tegen jou willen zeggen welkom.
(RUDO) Ja ik, ik voel me hier eigenlijk nu al thuis.
(JAAP) Nou, dat kan ik me goed voorstellen, want het is een prachtige kamer. Waar ik mezelf ook meteen op de eerste dag heel thuis voelde. En je weet, ik ga in september afscheid nemen. Dit is een van de dingen waarvan ik het wel moeilijk vind om daar ook afscheid van te nemen. Het is een heerlijke Kamer.
(RUDO) Ja, want als ik nu ook om me heen kijk, ik zie hier ook heel veel herinneringen aan de periode dat je commissaris bent. Ik zie hier mooie foto's, attributen staan, en een fantastisch uitzicht, daar gaan we het in één van de podcasts ook nog wel over hebben, want je hebt in één van de speeches afgelopen jaar ook beschreven wat je allemaal ziet vanuit jouw kamer. Maar dat in één van de volgende afleveringen, in totaal is het een jaaroverzicht van vier podcasts.
In deze eerste podcast gaan we het hebben over, ja, zaken die afgelopen jaar gebeurd zijn en dan vooral feestjes, herdenkingen, momenten die gevierd en beleefd zijn. Met welke zou je willen beginnen? Welke is jou goed bijgebleven?
(JAAP) Nou, het is natuurlijk het jaar van verkiezingen geweest, in maart.
[GELUID VAN KLOK]
(RUDO) En, dit is als je in de kamer zit, hè? Welke klok is dit?
(JAAP) Dit is een staand horloge heet dat. En, dat is een antieke klok. Het mooie van die klok is dat toen ik ooit heel lang geleden begon, ik ben ooit begonnen als dorpsdominee, toen kwam ik in een prachtige pastorie, in Ellecom was dat, een schitterend tehuis en daar stond precies dezelfde klok. En hier staat hij dus weer, het is wel een ander, maar het is net zo’n klok, ja.
(RUDO) We waren bij de verkiezingen. Inderdaad meerdere verkiezingen afgelopen jaar.
(JAAP) Ja, we hadden natuurlijk in maart de Provinciale Statenverkiezingen met een grote overwinning van de BBB. Toen later in november de Tweede Kamerverkiezingen, omdat het kabinet in de zomer viel. Maar voor de provincie was die eerste verkiezing erg belangrijk en natuurlijk ook de vorming van een nieuw college. Dus vanaf, wat is het juli, begin juli, zit het huidige college er met zeven gedeputeerden. Vijf daarvan die heb ik al eerder meegemaakt en twee nieuwe, dat zijn de mensen van de BBB. Maar dat, dat gaat eigenlijk heel erg goed.
(RUDO) Het is als commissaris denk ik ook altijd toch wel heel spannend, he, weer eventjes, want je weet natuurlijk niet hoe de verkiezingsuitslag wordt, hoe er geformeerd gaat worden, dan is het afwachten.
(JAAP) Zeker. Het is een beetje van, je staat erbij en je kijkt naar. Het aparte is dat je als het ware teamcaptain wordt van een team dat je niet zelf samenstelt, maar wel geacht wordt om dat op een goede manier voort te zetten en ja, te begeleiden en te leiden, met een strategie of een verhaal waarvan geen letter van jezelf is. Want die onderhandelingen daar heb ik niet bij gezeten. Dus het hele aparte van mijn functie, is dat je aan de slag gaat met een team dat je niet zelf samenstelt, met een verhaal dat door anderen is geschreven.
(RUDO) En dan start je opnieuw in de provincie hè, met de nieuwe club. En dan daarna komen de landelijke verkiezingen. Wat voor impact en wat is de verhouding naar elkaar toe?
(JAAP) Nou, die is groot, want wij hebben natuurlijk als provincie heel veel te maken met ook de nationale overheid, als het gaat om alle grote opgaven die op bord van de provincie zijn neergelegd, hebben wij kaders en richtlijnen en ook geld van de nationale overheid nodig. Dus het is voor ons van groot belang, wie zit daar dan? En nu zie je ook dat het een beetje een verwarrende tijd is dat wij in de provincie een enorme invloed hebben gekregen van de BBB, want mensen hebben tijdens die verkiezingen hun toevlucht voor een groot deel gezocht bij de beloftes die de BBB deed. Bij deze verkiezingen zie je dat, ja, de kiezer, de zwevende kiezer met name, massaal richting de PVV ging. Dus we hebben zeg maar een verschil in ordening, zowel op landelijk niveau als op provinciaal niveau. Dus dat betekent dat voor ons heel belangrijk is, ja, we hebben afspraken gemaakt met het nu demissionaire kabinet en we zijn in afwachting van een nieuw kabinet dat er nog niet is. En de vraag is wat er uitkomt. Dus die verkiezingen zijn van grote invloed hier ook in het provinciehuis.
(RUDO) Ja, we nemen deze podcast op op 7 februari en ja, het kan zijn als je nu deze podcast luistert dat er inmiddels al wel een nieuw kabinet is, maar nu vandaag nog niet. Andere dagen die geweest zijn en die komen eigenlijk jaarlijks terug.
(JAAP) Ja sterker nog, de pogingen zijn gisteren gestaakt, hè, van de-
(RUDO) Ja, vanuit Omtzigt.
(JAAP) Dus het is inderdaad afwachten wat er nu, wat er nu verder gaat. Maar ik onderbrak je, sorry.
(RUDO) Hoe volg je dat soort nieuws?
(JAAP) Nauwgezet. Ja, natuurlijk, dat is ja, A is het iets wat mij zeer interesseert, B ik ken veel van de mensen die daarbij betrokken zijn en C, het is ook van groot belang voor onszelf hier.
(RUDO) Heel veel dagen komen jaarlijks terug en we kijken naar Koningsdag, naar 4 mei, 5 mei. Afgelopen jaar was Koningsdag in onze provincie, in Rotterdam. Is dat nou nog bijzonder voor jou, als het koningshuis er dan voor kiest om naar Zuid-Holland te komen?
(JAAP) Zeker, zeker. Ik heb het nou twee keer meegemaakt, in 2015 in Dordrecht. Toen was ik net een jaar commissaris. Dat was de eerste Koningsdag nieuwe stijl waarbij ze dus één plek aandeden. En nu de tweede keer. En, dat was ja, het zijn bijzondere dagen, omdat ik dan mede gastheer ben en toen stond ik met Aboutaleb samen aan de stoeprand te wachten tot het gezelschap kwam met de bus en hebben we samen begeleid. Natuurlijk, de burgemeester is dan de eerste, want het is zijn, in dit geval, stad. Maar ik ben daar als commissaris ook heel, heel dichtbij.
(RUDO) Ja, en dan sta je daar in Rotterdam, voel je je dan- Hoe voelt zo'n stad dan aan? Want we kennen Rotterdam, natuurlijk. Is zo'n stad op zo’n dag nou anders?
(JAAP) Ja, het is een beetje alsof iedereen zijn zondagsepak aangetrokken heeft, hè? Het ziet er allemaal keurig uit, het was een prachtige dag. Het was fris, maar wel zonnig en stralend weer. Ja, en die stad had zich goed aangekleed, letterlijk en figuurlijk. Dus we begonnen in Zuid, met echt de veelkleurigheid, letterlijk van de stad, met allemaal vertegenwoordigers van verschillende nationaliteiten en culturen. Dan liepen we daar doorheen, het eerste gedeelte, tot we in de watertaxi stapten en naar de overkant gingen en daar bij de markthallen uiteindelijk uitkwamen met een prachtig optreden van, God, hoe heet ze ook alweer? Davina Michelle. En Lee Towers.
(RUDO) Er werd ook herdacht, 4 mei. Er werd ook weer gevierd op 5 mei. Nou ja, ik hoef het je eigenlijk niet te vragen hoe belangrijk deze dagen zijn, niet alleen voor Zuid-Holland, maar ook nationaal. Hier ook om de hoek was nog de Nationale Kinderherdenking bij Madurodam.
Hoe belangrijk is het voor jou, en misschien ook wel voor de provincie, om dit soort dagen te blijven houden, ook als de generaties die bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, er straks niet meer zijn?
(JAAP) Ja, dat is een belangrijk punt dat je aansnijdt. Ik denk heel belangrijk. Als ik even terug ga naar die Koningsdag. Wat je daar ziet is dat nou ja, zo'n hele stad, maar ook heel Nederland meekijkt bij het feest van onze koning en er wordt ook heel veel over het koningshuis gesproken, maar ik ben altijd onder de indruk van het feit dat, het symboliseert ook de eenheid van ons land. Dus het is echt een nationaal feest en je ziet ook 100.000 mensen langs de kant die daar een, ja, daar echt een groot feest van maken en ik ben daar altijd van onder de indruk. Voor mij is het ook een, ook wel een inspannende dag, want je loopt erbij, maar ja, waar loop je wel en waar loop je niet? Het gaat om hen. He, dus je moet voorkomen dat je elke keer zelf in beeld bent, maar je bent er wel. Maar dat vind ik een belangrijke dag die de eenheid van ons land symboliseert en zo zie ik de Koning ook. Dat is zeg maar, één van de mensen, één van de stabilisatoren in onze samenleving. Dus we hebben een hele ingewikkelde, complexe samenleving vol van onrust en alles wordt politiek gemaakt, maar een paar functies symboliseren, zeg maar de eenheid. Ik vind de Koning daar één van. Als een stabilisator, die van en voor iedereen, niet politiek. Ik vind mijn eigen functie er ook zo één. Ik ben ook niet politiek, dat moet ook zo blijven wat mij betreft, dus ik ben mordicus tegen een gekozen commissaris of een gekozen burgemeester, omdat ik mezelf ook als een soort scheidsrechter voel in het veld waar een spel gespeeld wordt en dat als je niet uitkijkt, verroert dat meer en meer en mijn taak is het om daar op een rustige manier orde in te houden. Hetzelfde geldt voor de burgemeester. Dus ik vind zo’n Koningsdag, vind ik daar echt een mooi voorbeeld van. En als je dan kijkt naar 4 en 5 mei, 4 mei de herdenking van alle slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog en hen die daarna gevallen zijn in vredesmissies over de hele wereld. Ik denk dat het heel belangrijk is dat, dat we daarbij stil blijven staan, dat we stilstaan bij de verschrikkingen die mensen elkaar kunnen aandoen. En we zien het vandaag de dag nog gebeuren, denk aan 7 oktober, de inval van Hamas op Israël en de tegenacties van Israël zelf. Je ziet waar mensen toe in staat zijn. Ik ben onlangs ben ik in Thailand geweest bij de Birma spoorweg en heb daar gewoon rondgelopen op de plek waar mensen ook onder de meest erbarmelijke omstandigheden, gemarteld en al, verschrikkelijk werk moesten doen. Dus ik denk dat het heel belangrijk is, die bijeenkomst op de Dam op 4 mei. Ik ben er altijd bij en dat indrukwekkende moment van stilte, het enige wat je hoort is het fladderen van duiven en het krijsen van een meeuw en de rest is gewoon muis en muisstil. En 5 mei uitbundig vieren, onze vrijheid, die geen vanzelfsprekendheid is, die kwetsbaar is, ook dat zien we in deze tijd en juist in deze tijd, dus ik denk dat het heel belangrijk is om dat goed te blijven herdenken en vieren. En dan Veteranendag. Ik ben voorzitter van het Nationaal comité Veteranendag. Ja, dat is een betoon, een eerbetoon, het uiten van respect en waardering voor onze mensen die namens en voor ons op levensgevaarlijke plekken zijn uitgezonden en er zijn ook om onze vrijheid en veiligheid te bewaren en te bewaken. Dus ik denk dat dat hele belangrijke dingen zijn en misschien nog wel steeds belangrijker gaan worden in de komende tijd, gezien de onrust in de wereld. Oorlog niet ver weg, dreigende taal. Dus ik denk dat we ons echt zeer goed moeten realiseren dat dat buitengewoon belangrijke dagen zijn.
(RUDO) En één zo'n andere dag, is ook nog Nationale Heldendag.
(JAAP) Ja, die vind ik van een iets andere orde. Ik ben voorzitter van het Carnegie Heldenfonds en er zijn nog anderen, samen met het kapittel, wat zeg maar onderscheidingen uitreikt aan burgers. En met de maatschappij tot redding van drenkelingen heb ik samen de Nationale Heldendag in het leven geroepen, om één keer per jaar echt gerichte aandacht te vragen voor al die burgers die, ja, die met gevaar voor eigen lijf en leden de ander te hulp zijn geschoten. Moet je denken aan mensen die een brandend huis in zijn gelopen om daar mensen uit te halen die er nog in waren, of mensen die in koud water springen als ze zien dat een auto te water is geraakt of anderszins mensen uit het water redden van de verdrinkingsdood of iemand van het spoor halen die daar niet moet zijn bij het naderen van een trein, dus allemaal van dat soort, ja, -
(RUDO) Wel mooi die helden, die zien het eigenlijk ook vanzelfsprekend volgens mij dat ze het gedaan hebben.
(JAAP) Ja, als je die mensen held noemt, zeggen ze 'Houd op zeg, ik heb gewoon gedaan wat ik moet doen.' Ja, indrukwekkend is dat.
(RUDO) Dan gaan we naar juni 2023. Je hebt toen namens de provincie excuses aangeboden voor het slavernijverleden. Waarom is dat in 2023 gebeurd en hoe belangrijk is zo'n excuus voor iets waarvan, nou, je hebt het zelf niet eens meegemaakt?
(JAAP) Nee, dat klopt. Dat vond ik ook best een belangrijke vraag. Ik heb er lang over nagedacht. Er was een motie in de Staten die opriep om ook het verleden van Zuid-Holland te onderzoeken en als het nodig was, ook de excuses voor aan te bieden, dus die opdracht is uitgevoerd.
(RUDO) Daarom was dat ook in dit jaar, omdat die vraag kwam?
(JAAP) Nou ja, 150 jaar na afschaffing van de slavernij. Het is natuurlijk een markeringspunt geweest tot en met de Koning die zijn excuses heeft aangeboden. Mark Rutte, de premier die zijn excuses aangeboden heeft. U ziet het, dat meer provincies dat gedaan hebben, ook steden waar dat gedaan is. Ja, het zit een beetje in de lucht. En ook Zuid-Holland kreeg dus het verzoek of de opdracht om dat te onderzoeken. Dus een club mensen, ambtenaren, zijn met onderzoekers aan de gang gegaan en uiteindelijk is daar een bijeenkomst geweest, een eerste van een serie, waarin ik dus namens de provincie mijn excuses heb aangeboden. Ik heb daar lang over nagedacht of ik dat wel moest doen, ja of nee? He, want het is op zich niet zo ingewikkeld om te zeggen, sorry, ik had het niet moeten doen, he, maar daar vind ik het gewoon te ernstig voor en aan wie bied ik dan mijn excuses aan? En waarom dan, waarom ik? Ik heb er zelf part nog deel aan gehad. Ik voel me er persoonlijk niet schuldig aan, maar het is wel deel van onze geschiedenis. Ik heb dat uiteindelijk wel gedaan, maar niet nadat ik veel woorden heb gebruikt, om duidelijk te maken dat ik het veel belangrijker vind om duidelijk te maken dat alles in mij zich verzet tegen dat soort praktijken.
(RUDO) Ja, je zei ook in de speech die je gaf: 'wat mij tegenstaat tot in het diepste van mijn vezels. Alles, alles in mij verzet zich tegen wat er toen gebeurde'.
(JAAP) Er was iemand op die avond die aan mij vroeg van 'Goh, bent u zich hier pas over gaan opwinden nadat Mark Rutte zijn excuses heeft aangeboden namens Nederland?' Ik zeg: 'Ben je helemaal gek geworden? Wat denk je wel? Dit verontwaardigd mij vanaf de dag dat ik kan praten'. He, want alles in mijzelf verzet zich tegen praktijken waarin de ene mens de andere mens knecht en als handelswaar verkoopt. Het gebeurt nog, he? Dat heb ik ook steeds gezegd. Belangrijk om naar die tijd terug te kijken, maar doe niet alsof het fenomeen verdwenen is, want nog steeds knechten, worden mensen geknecht en als handelswaar verkocht.
(RUDO) Dus het excuus werd gewaardeerd.
(JAAP) Ja, de mensen in de zaal waardeerden dat zeer en we proefden natuurlijk wel 'Meent hij dat nou echt? Ja of nee'. Daarom vind ik het ook zo kostbaar, daar moet je dus heel goed over nadenken, want nogmaals, het is op zich niet zo ingewikkeld om te zeggen, sorry, hadden we niet moeten doen,...
[MUZIEK OUTRO]
(JAAP) ...maar ik heb het wel tot vanuit mijn tenen ook gezegd van hoor eens, wie er dan ook wat aan heeft en wat het ook betekent, maar dit kan gewoon niet. En als het mensen-
Dus alle woorden die ik er vooraf gezegd heb zeggen en die monden uiteindelijk uit in een weloverwogen excuus, dat ik namens Zuid-Holland aanbied.
(RUDO) We hebben al veel besproken in deze eerste aflevering van de podcast. Er komen er nog drie. In de volgende podcast gaan we het hebben over het ambt van burgemeester en dan vooral in de provincie Zuid-Holland, want daar is veel gebeurd in 2023. Jaap, bedankt voor deze eerste.
(JAAP) Tot je dienst, prima.