De tweede podcast zoomt in op de burgemeesters van Zuid-Holland. In 2023 was het een komen en gaan, met 9 nieuwe kroonbenoemde burgemeesters en 9 aangestelde waarnemers. Het ambt spreekt nog steeds tot de verbeelding, maar burgemeesters krijgen ook te maken met meer taken en verantwoordelijk en met intimidatie en zelfs bedreiging.
Geïnterviewde: Commissaris van de Koning Zuid-Holland Jaap Smit (JAAP)
Interviewer: Rudo Slappendel (RUDO)
Transcriptie
[MUZIEK INTRO]
(RUDO) Burgemeesters komen en burgemeesters gaan, maar niet vaak gingen en kwamen er zoveel in Zuid-Holland als in 2023. Daar was Jaap Smit een groot deel van de tijd druk mee bezig. Het burgemeestersambt is bijzonder en spreekt nog steeds tot de verbeelding. Tegelijkertijd staat de functie onder druk. Er komen steeds meer taken bij, bijvoorbeeld als het gaat om veiligheid. Ook is er soms sprake van intimidatie en zelfs bedreiging. In deze podcast 'het jaaroverzicht van de commissaris van de Koning in Zuid-Holland', komen deze actuele ontwikkelingen aan bod. Mijn naam is Rudo Slappendel en ik zit hier met Jaap Smit in zijn eigen werkkamer. Jaap, is dit nou ook de grote tafel waar al die burgemeesters in Zuid-Holland een sollicitatiegesprek aan gehad hebben eigenlijk?
(JAAP) Ja, alleen zit ik dan precies tegenover de plek waar ik nu zit. En hier heb ik heel veel gesprekken met kandidaat burgemeesters. Ja, want je weet, als je burgemeester wilt worden in Zuid-Holland in dit geval, dan schrijf je een brief op een vacature. Die brief die richt je aan Zijne Majesteit, door tussenkomst van de commissaris van de Koning, dus die sollicitatiebrief komt bij mij terecht. En ik maak dan een eerste selectie van in mijn ogen geschikte en benoembare kandidaten, die passen in het profiel van de vacante gemeente. Dus ik heb hier heel veel mensen aan tafel, ja. Als je ook goed naar deze kamer kijkt, zie je dat je ook niet naar binnen kunt kijken, zodat ik in alle vertrouwelijkheid, ja, tenzij je van buiten komt uit de lucht-
Maar hier vinden dus heel veel vertrouwelijke gesprekken plaats.
(RUDO) Ja, als deze tafel oren had, had hij heel veel gehoord en heel veel meegemaakt. Het is wel bijzonder, afgelopen jaar 2023, achttien benoemingen, negen kroonbenoemde burgemeesters, zo noem je dat, he? En negen waarnemers. Dat is, dat klinkt veel, maar dat is ook veel, toch?
(JAAP) Dat is ook veel, ja. Zuid-Holland heeft 50 gemeenten. Toen ik kwam in 2014 waren het er nog 65. En dat is geslonken naar 50. Door een aantal herindelingen. Dus ik heb ook 50 burgemeesters. En ja, dat verloop is op dit moment groot. Er zijn een heel aantal mensen die met pensioen gaat. Soms mensen weer een stapje verder in het ambt. Soms gaan mensen weer hele andere dingen doen, dus ik heb mijn handen er aan vol. En dit jaar heb ik dus echt, vorig jaar in 2023, ja, echt uitzonderlijk veel procedures moeten begeleiden die leidden tot negen vaste burgemeesters, zeg maar, die kroon benoemd zijn. En negen waarnemers, waar tijdelijk een interimmer moet komen.
(RUDO) Ben je niet af en toe bang als je telefoon gaat en je ziet de naam van een burgemeester van 'Oh nee, als die maar blijft'.
(JAAP) Nou ja, ik ben door een aantal mensen ook wel verrast, die ineens heel snel weg gingen. Dat was aan het eind van 2023, was dat de burgemeester van Capelle aan den IJssel, die griffier van de Tweede Kamer werd en eigenlijk binnen twee, drie weken weg was, nadat het bekend was. Dan moet ik heel snel acteren, dus ik heb daar heel snel een waarnemer kunnen benoemen. Cor Lamers, die daarvoor in Schiedam had gewerkt. En het is voor mij fijn dat ik een, ja, een lijstje van mensen heb, die ik kan bellen op het moment dat ik ze nodig heb.
(RUDO) Dat is bij die waarnemers, he? Als het om een sollicitatie gaat, mag iedereen solliciteren en kan op gesprek komen. Maar gaat het om waarnemingen dan benader jij zelf mensen.
(JAAP) Ja, ik ben degene die die waarnemer benoemt. Dus de interim burgemeester, die wordt door mij benoemd. Als je kijkt naar Leiden, bijvoorbeeld, waar burgemeester Lenferink wegging in september, ja, daar heb ik zelf dus de heer Peter van der Velde benoemd. Ik laat ze natuurlijk wel kennismaken met de Raad, het moet wel klikken, maar bij een kroonbenoeming gaat het anders. Daar maak ik slechts een voorselectie en is het de gemeenteraad zelf die een voordracht doet van we willen graag dat deze persoon onze vaste burgemeester wordt.
(RUDO) Nu noemde je Leiden net zelf als voorbeeld, waar Henri Lenferink vertrok als burgemeester. Ik vond die zelf nog vrij bijzonder, want het was de langstzittende burgemeester van Nederland. Dat is wel spannend een nieuwe burgemeester dan, in zo'n stad na zo'n lange tijd.
(JAAP) Ja, daarom is het ook niet zo heel gek dat daar nu een waarnemer zit, zodat degene die daarna komt niet alleen in de schoenen van Henri Lenferink stapt, maar ook in de schoenen van Peter van der Velde. Het kwam ook zo uit, omdat ja, ik kan niet iedereen tegelijk bedienen. Ik heb een hele stroom van vacatures. Elke maand lever ik wel ergens weer een burgemeester af, om het maar zo te zeggen, en installeer ik iemand of begin ik weer met een nieuwe procedure. Ben nu ook nog met procedures bezig. Het zal voorlopig ook nog wel zo blijven. Ik denk dat Leiden een van de laatste zal zijn die ik zal doen in mijn tijd. Ik zal de installatie van de nieuwe burgemeester van Leiden niet meer zelf doen, maar ik hoop nog wel de hele procedure tot aan de voordracht te kunnen doen. Maar dat, ja, dat kost dus heel veel tijd.
(RUDO) Ja, en als je dan toch kijkt naar he, naar bijzondere burgemeester benoemingen. En ik noem hem nu bijzonder, in Leiderdorp ging een burgemeester weg vanwege pensioen, maar er kwam een nieuwe burgemeester met een handicap.
(JAAP) Ja, met een visuele beperking. Tjarda Struik, die zichzelf ook introduceert 'Hallo, ik ben Tjarda Struik en ik ben bijna blind'. Ja, die is daar burgemeester geworden, dat is een bijzondere benoeming. Ja, knap, want ze is nieuw in het vak en ook met deze beperking die ze dan heeft. Maar ik was net als veel andere mensen gewoon prettig onder de indruk van haar en ik heb er alle vertrouwen in dat het goed gaat.
(RUDO) Voordat we zometeen verder gaan over het bijzondere ambt van burgemeester, waren er in 2023 nog meer benoemingen of andere zaken die rondom burgemeesters zijn opgevallen of bijgebleven voor je?
(JAAP) Nou, een paar trends die ik zie. Tot mijn spijt, moet ik zien dat het politieke veld verruwt. Niet alleen het politieke veld, maar ook gewoon de manier waarop burgemeesters soms benaderd worden en ook wel bedreigd worden. Een groot belangrijk voorbeeld daarvan is onze burgemeester in Gorinchem, die uiteindelijk gewoon ook bedreigd werd door iemand die zei van 'ik ga jou doodmaken of ik weet je te vinden'. Dat zijn nare dingen, die doen iets met mensen. Camerabeveiliging rond je huis en als het nodig is, extra beveiliging. Dat zijn gewoon echt nare ontwikkelingen die helaas passen bij deze tijd waarin, het kennelijk bon ton is, het een beetje gewoon wordt, dat mensen van alles en nog wat roepen zonder zich bewust te zijn van het feit wat het voor gevolgen heeft, maar ook gewoon gevaarlijke situaties kan opleveren. Ik ben daar echt bezorgd over. Een andere trend die ik zie is, in de veelheid van vacatures valt het me soms op dat ik denk van 'goh, ik heb minder sollicitanten dan ik dat in het verleden had'.
(RUDO) Ja, in 2016 werd er een hoogtepunt bereikt met gemiddeld 30 kandidaten per vacature en afgelopen jaar waren dat er nog maar achttien.
(JAAP) Ja, soms zelfs onder de tien. Dat is op zich, lukt het altijd nog om met een goede kandidaat te komen he? Dus als het dan gaat om kaf en koren, dan zit er nog voldoende koren tussen om tot een goede keuze te kunnen komen. Maar het is wel significant en zichtbaar dat het aantal kandidaten dat solliciteert dus afneemt. Maar soms ineens een plek weer, waar ik verrassend veel kandidaten voor heb.
(RUDO) Ja, en het ministerie van Binnenlandse Zaken wil dit jaar ook een onderzoek gaan doen, he? Hoe dat nou komt, dat dat dan zakt. Met je boerenverstand daarnaar kijkend, zou dat dan ook te maken kunnen hebben met bijvoorbeeld dat soort bedreigingen? Dat mensen denken, 'nou, die vacature laat ik wel aan mij voorbijgaan'.
(JAAP) Nou, laat ik zeggen, de romantiek rond het burgemeestersambt, ik heb het jaren geleden ook al eens een keer gezegd, die is wel verdwenen, he?
[GELUID VAN KLOK]
(JAAP) En het mooie van het burgemeestersambt, is dat het veelzijdig is en dat je, ja, met mensen omgaat van allerlei verschillende niveaus en achtergrond. Je kunt heel veel betekenen voor mensen, maar er zit ook een harde kant aan waar het gaat om openbare orde en veiligheid. Waarbij je gewoon echt, niet populaire maatregelen moet nemen. Je moet ook in de bestrijding van criminaliteit, die je in een bepaalde positie brengen, maar denk ook aan de verruwing van het politieke klimaat. Ik vind het echt soms dat, als ik kijk naar gemeenteraden waar mensen soms heel lang in zitten en ook, ja, zit je er nou voor jezelf of zit je er nou voor het algemeen belang? Dat politiek klimaat wordt er niet altijd makkelijker op. En ja, zo'n burgemeester als voorzitter van de Raad, moet het wel allemaal in goede banen leiden.
(RUDO) Hoe verantwoordelijk voel je je nou voor de burgemeesters in de provincie?
(JAAP) Zeer. Ik noem het ook altijd mijn burgermeesters. Ik heb in die tien jaar dat ik nou commissaris ben, heb ik-
Ik had van de week, of vorige week, had ik het jaarlijkse burgemeestersdiner. Dan heb ik ze allemaal bij mekaar met hun partners, dat zijn er in dit geval dus 50, heb ik ook gezegd er zit hier een iemand in de zaal met wiens komst of opvolging ik niet bezig ben geweest. Voor de rest zijn alle burgemeesters, behalve die van Rotterdam en Goeree-Overflakkee, maar daar ging het om, die zijn allemaal gekomen via een procedure waar ik zelf in geacteerd heb. Dus het is wel bijzonder, dat zijn ook met recht mijn burgemeesters. Niet, omdat ik, ik benoem ze niet, die kroonbenoemden, ik ben betrokken bij de selectie van hen en het hele proces.
(RUDO) Ja, want de fractievoorzitters van de lokale partijen die vergaderen weer met zijn allen dan over een lijst of eigenlijk een vertrouwenscommissie, moeten we ze zo noemen?
(JAAP) Ja, de gemeenteraad maakt een vertrouwenscommissie. Meestal zitten daar de fractievoorzitters van de verschillende partijen in.
(RUDO) En die gaan dan vergaderen over de lijst die jij hebt aangeboden.
(JAAP) Ja, ik maak een voorselectie dus van mensen waarvan ik denk van 'ja hooreens, die kunnen het ambt aan'. Ik ben ook aangesteld om te waken voor goed en integer openbaar bestuur. Dus ik maak een eerste selectie van mensen waarvan ik denk van nou die kunnen het, denk ik, en laat ze maar eens gaan praten met die vertrouwenscommissie. Gemiddeld zijn dat er ongeveer zes. Dus er is altijd een royale keuze voor zo'n vertrouwenscommissie om een keuze te maken.
(RUDO) En wie het dan wordt, maakt voor jou eigenlijk niet meer uit, want al die zes zijn geschikt.
(JAAP) Ja, als het hoort bij de selectie die ik gemaakt heb, vind ik het prima. Het kan wel zijn dat, ze mogen op zich met iedereen gaan praten die geschreven heeft, en stel dat zo'n vertrouwenscommissie komt met iemand waarvan ik denk van, dat moet je echt niet doen, daar steek ik mijn hand niet voor in het vuur. Ja, dan zou er een negatief advies van mij in de richting van de minister liggen. Dat is me nog nooit overkomen, dus ik zeg, jongens, deze mensen zijn wat mij betreft in staat om dat te doen, ga daar maar mee praten. Ik hoor wel wie het wordt.
(RUDO) En, nou, je ziet de burgemeesters regelmatig, bijvoorbeeld met zo'n burgemeestersdiner, maar je gaat ook gedurende het jaar een aantal keer naar gemeenten toe voor een werkbezoek, dan zie je de burgemeesters ook weer.
(JAAP) Ja, de burgemeesters heb ik heel veel contact mee, maar formeel breng ik in elke termijn van zes jaar, breng ik aan alle gemeenten een officieel ambtsbezoek. Dan kom ik ook eigenlijk als een soort verkenner van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, om de stand van de gemeente op te nemen en dan heb ik een middag dat ik daar ben en dan praat ik met het college van burgemeester en wethouders, met vertegenwoordigers uit wat heet het maatschappelijk middenveld, dus onderwijs, sport, kerk, bedrijfsleven, noem maar op. Om met hen te praten over hoe het leven is in die gemeente en met de fractievoorzitter van de Raad. Dan heb ik inderdaad uitgebreide gesprekken, maar ik kom burgemeesters natuurlijk veel vaker tegen op allerlei andere bezoeken.
(RUDO) Wat is jouw boodschap aan de luisteraars van deze podcast? Dat kunnen burgemeesters zelf zijn, dat kunnen inwoners van de provincie Zuid-Holland zijn, als het gaat over die functie van burgemeester, het bedreigen van mensen in functie in dit geval.
(JAAP) Nou, ja, houd ermee op zou ik zeggen, begin er niet aan. Blijf met je handen van mijn burgemeesters af. Letterlijk en figuurlijk. En ik vind dat er heel veel gepraat en gediscussieerd, ook gebabbeld wordt over de manier waarop wij tot een keuze van onze burgemeesters komen. Het is een beetje bon ton om te pleiten voor een gekozen burgemeester.
[MUZIEK OUTRO]
(JAAP) Ik ben er heel erg tegen, want het maakt een burgemeester ook een politicus en de kracht van het burgemeestersambt, is dat hij onafhankelijk is, boven de partijen staat en niet zeg maar, hoort bij de meerderheid of een minderheid, maar gewoon daar als bestuurder in functie is. En ik denk dat we de waarde ervan soms onderschatten.
(RUDO) Bedankt voor het luisteren naar deze podcast. Dit is 'het jaaroverzicht van de commissaris van de Koning in Zuid-Holland' en we hadden het in deze editie over het ambt van burgemeester in Zuid-Holland.