Samen 10 wijken voorbereiden op duurzame verwarming

Hoe werk je samen met 9 gemeenten en één provincie aan een Europees project om 10 wijken duurzaam te maken? Wethouder Jacco Knape, Hoogheemraad Thea Fierens en de projectleiders van het eerste uur vertellen erover.

Het project Duurzame Wijkwarmte

9 Zuid-Hollandse gemeenten hebben in samenwerking met de provincie een Europese subsidie van €2,7 miljoen ontvangen om 10 woonwijken voor te bereiden op de overgang naar duurzame verwarming. Het project is op 20 september van start gegaan.

Waarom samenwerken?

Rob Hagens (RVO) legt uit dat de samenwerking begon in de regio Holland-Rijnland. Hier werden een aantal aquathermieprojecten uitgevoerd, warmtewinning uit water om woningen van warmte te voorzien. In een breed regionaal overleg werden gemeenten, die daarmee bezig waren bij elkaar geroepen om de financieringsmogelijkheden te bekijken. Hagens:

"Dat waren er weinig, eigenlijk was ELENA op dat moment de enige concrete subsidie die beschikbaar was. Daarvoor moet je minimaal 30 miljoen te investeren hebben. Al die projecten afzonderlijk redden dat niet, er werd toen al snel besloten om een programma voor dit fonds op te stellen. De collega’s van de provincie die met Europese subsidies en met financiering bezig zijn, zijn daar heel snel op ingesprongen."

Kenniscentrum Europa decentraal sprak met 3 betrokkenen van het programma: Arien van der Maas, sr. adviseur warmtetransitie bij de provincie Zuid-Holland, Marianne de Nooij, programmamanager van het project en Rob Hagens, adviseur energietransitie gebouwde omgeving bij de RVO. Lees het interview

De wijk Hoornes verwarmen met Aquathermie

Hoogheemraad Thea Fierens (Rijnland) en wethouder Jacco Knape (Katwijk) vertellen over hun rol in het project.

Van Waterland naar Warmteland - Thea Fierens

We zijn al langere tijd bezig met het winnen van water uit warmte, zegt Thea Fierens, hoogheemraad van Rijnland. “Ons eerste project was een klein buitenzwembad dat werd verwarmd door de afvalwaterzuivering in de buurt. Inmiddels zijn we met meerdere wijken bezig en melden gemeenten zich zelf bij ons voor nieuwe projecten. Dat is een mooie ontwikkeling, zeker als je bedenkt dat 90 % van Nederland met Aquathermie verwarmd kan worden.” Een voordeel is dat de bron vaak dichtbij woonwijken ligt. Fierens: “In het hele land zijn afvalwaterzuiveringen, drinkwatervoorzieningen, meren en plassen. Nog een pluspunt is dat je Aquathermie zowel voor verwarming als verkoeling kunt gebruiken. Dat hopen we nu te gaan realiseren in Katwijk, bij Nieuw Valkenburg."

Kijk wat de wijk nodig heeft en sluit daarop aan - Jacco Knape

Katwijk is één van de 9 gemeenten die deelnemen aan het project duurzame wijkwarmte, een pilot met Europese subsidies. Wethouder Jacco Knape vertelt over de eerste lessen die geleerd zijn.

Wij hebben 5 miljoen van het rijk gekregen om 500 huizen in de wijk ‘Hoornes’ van het aardgas af te halen”, vertelt Knape. “Wij willen die overgang aangrijpen voor een veel bredere aanpak om de wijk toekomstbestendig te maken. Want Hoornes is een wijk die wel een extra zetje kan gebruiken. Naast aardgasvrij hebben we het over isoleren, energie besparen en zonne-energie. Maar ook over veiligheid, het verenigingsleven en bewegen. De Europese Elena subsidie is bedoeld om de overgang naar aardgasvrije wijken goed te kunnen voorbereiden. Daarom kunnen we nu samen met de inwoners veel tijd besteden aan participatie en gezamenlijke toekomstplannen.”

Concreet aanbod

De eerste gesprekken in de wijk zijn al geweest. Wethouder Knape: "Eerst schrikken mensen vaak terug. Maar als je in de wijk in kleine groepen in gesprek gaat en mensen beter weten wat het inhoudt, verandert dat snel. Het is heel belangrijk dat je mensen kunt vertellen wat dit project kan betekenen voor hun persoonlijke situatie. Het ‘klantaanbod’ noemen we dat in jargon: wat voor aanpassingen moet ik straks doen in mijn huis, wat is het financiële plaatje, wat kan ik zelf doen? Bovendien is het mooi als je mensen meteen iets concreets kunt bieden, zoals een energiescan van hun huis. Nu geeft zo’n 28% van de inwoners aan graag actief mee te willen doen als koploper. Dat is een heel mooi begin."

Twijfels zijn er natuurlijk ook, zegt Knape. “Mensen vragen zich af waarom wij als gemeente een van de eerste moeten zijn, kunnen we niet beter wachten, straks zijn er misschien veel betere technische mogelijkheden? Dat zijn hele logische vragen. Ik vertel dan dat dit voor ons een kans is om het extra goed te doen, om de hele wijk toekomstbestendig te maken. Daarom werken we met inwoners samen, maar ook met veel verenigingen, het wijkwinkelcentrum en de kerk. Bovendien bouwen we aan een nieuw, integraal kindcentrum. Dat gaan we als eerste verwarmen met duurzame warmte en als meer partijen aansluiten gaan de kosten per inwoner omlaag.”

IJkmoment

“Je moet echt de tijd nemen om het samen te doen, als je te snel wilt sla je stappen over, stelt Knape. We zijn nu actief de wijk in geweest om met mensen in gesprek te gaan over duurzaamheid en we hebben een spel ontwikkeld waar inwoners kennis kunnen maken met de verschillende kanten van duurzame verwarming. Nu gaan we wandelingen organiseren in een deel van de wijk waar al concretere plannen en tekeningen voor zijn.”
Maar wat als er straks toch nog onvoldoende draagvlak is? Knape: “De gemeenteraad heeft de uitgangspunten vastgesteld: betaalbaarheid en leveringszekerheid. In december hebben we een ijkmoment, dan stelt de raad vast of we groen licht krijgen om door te gaan. Dat doen we op basis van draagvlak. Indien nodig kunnen we de plannen groter of kleiner maken, afhankelijk van wat op dat moment passend voelt voor inwoners.”
De 9 gemeenten in het Elena project zijn de voorhoede. Dankzij deze aanpak samen met de provincie kunnen ze veel leren over de juiste voorbereiding. Knape: “Een eerste belangrijk leerpunt vind ik dat je moet kijken wat de wijk in zijn geheel nodig heeft, daar kun je dan op aansluiten. Laten we deze en andere lessen straks vooral meenemen naar volgende projecten en gemeenten.”

Governance

De wijk Hoornes krijgt straks warmte uit de drinkwaterzuivering die naast de wijk ligt. “Wij hebben een hele goede samenwerking met de gemeente Katwijk”, zegt Fierens. “Dat moet ook, want je gaat samen iets nieuws aan. Als overheden hebben we de wens om het voor inwoners haalbaar, betaalbaar en betrouwbaar te houden. Je moet scherp calculeren en sturen. Daarom werken we ook nauw samen met de energie-afnemers en woningbouwcorporaties.” Bij zo’n project is ook de ‘governance’ belangrijk, stelt Fierens. “Het is niet alleen technische innovatie. De rolverdeling is per project anders en moet goed vastgelegd worden. "

De waterzuiveringen worden meer en meer grondstoffenfabrieken. Dat is mooi, vindt Fierens. “De BV Nederland is goed in water. Nu worden we van waterland ook warmteland.”