Gezonde omgevingsvisies

De fysieke leefomgeving is van grote invloed op de fysieke, mentale en sociale gezondheid van bewoners. De Omgevingswet vereist dat gemeenten eind 2024 een omgevingsvisie gereed hebben als basis voor hun langetermijnbeleid. De 4 GGD’en van Zuid-Holland analyseerden de omgevingsvisies van de provincie en van 33 gemeenten op het thema ‘gezonde leefomgeving’. Doel van deze analyse is om met gemeenten het gesprek aan te gaan over de plek die gezondheid inneemt in hun lokale omgevingsbeleid. De analyse en het spinnenweb zijn per gemeente beschikbaar bij de GGD. En hoe dit is te verstevigen. Onderstaand spinnenwebfiguur laat zien voor welke onderwerpen er voldoende én nog onvoldoende aandacht is in de bekeken omgevingsvisies.

Voor elke gemeente is de analyse beschikbaar. Zij krijgen zo een beeld van hoe zij gezondheid hebben opgenomen in hun omgevingsvisie in vergelijking met andere gemeenten in hun regio. Dit biedt een gespreksinstrument waarmee de GGD'en met hun gemeenten kunnen onderzoeken hoe gezondheid nog beter een plek kan krijgen in de inrichting in de leefomgeving. En daarnaast hoe zij andere beleidsterreinen hierbij kunnen betrekken.

De analyses zijn een momentopname van juli 2023. Hierin zijn de 10 kernwaarden voor een gezonde leefomgeving, aangevuld met de onderwerpen klimaat en kwetsbare wijken.
De kernwaarden zijn beoordeeld op 4 niveaus:

1. Speerpunt in de visie
2. Genoemd en expliciet omschreven
3. Genoemd, maar niet expliciet omschreven
4. Niet genoemd

Onderstaande cirkelfiguren en staafdiagrammen tonen per kernwaarde de gemiddelde aandacht in het totaal van alle omgevingsvisies van de 33 gemeenten en de provincie Zuid-Holland. Scores per individuele gemeente zijn beschikbaar bij de GGD van de gemeente.

Met de analyse van de omgevingsvisies op vier niveaus is een instrument  beschikbaar waarmee gemeenten en GGD’en het gesprek aan kunnen gaan over gezondheid in de leefomgeving. De belangrijkste bevindingen noemen we hier.

Gezondheidsbescherming

Gezondheidsbescherming tegen bijvoorbeeld geluidsoverlast, geuroverlast en trillingen krijgt in de visies onvoldoende aandacht. Met de grote bouwopgave wordt steeds meer gebouwd op plekken waar sprake is van geluidoverlast, een slechte luchtkwaliteit en een gebrek aan groen en rust. Ook als aan de wettelijke normen wordt voldaan, zijn er vaak aanzienlijke negatieve gezondheidseffecten. Vaak zijn het de kwetsbare bewoners met een lage sociaaleconomische positie die op dergelijke belaste locaties huisvesting krijgen. De gemeente die hier op grond van de ambitie in haar Omgevingsvisie consequent aandacht voor heeft, beschermt de gezondheid van haar bewoners beter.

Gezondheidsbevordering

Rookvrije omgeving

Hoewel roken de meest ziekmakende factor is waaraan de omgeving bijdraagt, wordt een rookvrije omgeving in slechts 9 visies genoemd. Een rookvrije omgeving helpt kinderen om niet te beginnen met roken. Aansluitend aan de ambities van het Nationaal Preventieakkoord is het streven om eind 2025 alle sportlocaties, speeltuinen, zwembaden en kinderboerderijen in het buitengebied rookvrij te hebben. Om in 2040 een rookvrije generatie te hebben, zoals gesteld in het Nationaal Preventieakkoord, moeten de kinderen van nu in een rookvrije omgeving kunnen opgroeien.

Voedselomgeving

Reclame en aanbod van ongezonde voeding verleiden tot het maken van ongezonde keuzes. Over tien jaar verwachten we dat 60% van de inwoners overgewicht heeft, met alle chronische aandoeningen als gevolg. In de visies is hier nauwelijks aandacht voor, in 20 gemeenten wordt een gezonde voedselomgeving zelfs niet benoemd. Kwetsbare wijken hebben substantieel meer snackbars dan wijken met bewoners met een hoge sociaaleconomische status. Gemeenten kunnen invloed uitoefenen door in te zetten op beperking van het aantal snackbars rond scholen, door in gesprek te gaan met ondernemers of te stimuleren dat in de schoolomgeving vooral gezonde voeding beschikbaar is.

Conclusie en oproep aan gemeenten

Gezondheid wordt  nog onvoldoende meegenomen in de omgevingsvisies van Zuid-Holland, al is er aandacht voor mobiliteit, vergroening en klimaatmaatregelen. De opgaven van gemeenten zijn groot,  dus ook de urgentie om belangen van diverse beleidsdomeinen elkaar te laten versterken. Een groene omgeving draagt bij aan de klimaatopgave, stimuleert het wandelen en fietsen èn is het goed voor de mentale gezondheid. Levensloopbestendige woonvormen bieden gezelligheid en ondersteuning aan ouderen, zorgen voor doorstroming in de woningmarkt en maken dat de zorg efficiënter te leveren is. In het brede, domein overstijgende gesprek onder de Omgevingswet kunnen deze win-winsituaties naar boven komen. De GGD’en kunnen gemeenten hierin ondersteunen en adviseren.

Gemeenten kunnen contact opnemen met hun GGD om de analyse van hun gemeente te bespreken.