Actieplan boerenlandvogels
Nederland is een belangrijk land voor boerenlandvogels zoals de grutto, kievit, veldleeuwerik en patrijs. Van alle grutto's in Nederland broedt ongeveer 15% in onze provincie. Helaas gaat het niet goed met de weidevogels. Dat komt door intensiever gebruik van de landbouwgrond, uitbreiding van steden en infrastructuur en een toename van natuurlijke vijanden. Er is brede zorg over de dalende aantallen weidevogels.
Om het tij te keren is een forse inspanning nodig. Daarom hebben 8 Zuid-Hollandse partijen, waaronder de provincie, een Actieplan Boerenlandvogels 2019-2027 (pdf, 7.3 MB) opgesteld. Het doel is geen verdere afname in 2022 en 5% méér gruttoparen in 2027 vergeleken met de periode 2013-2015.
Om dit te bereiken zijn wij samen met onze partners aan de slag gegaan met de volgende actiepunten.
Beheer van weidevogelgebieden
Weidevogels, en de grutto in het bijzonder, houden van open vochtige weides met kruidenrijk grasland. Ze vinden hier veel voedsel, dekking tegen roofdieren en een veilige plek om te broeden. Een deel van de boeren beheert het land zo dat het aantrekkelijk wordt voor weidevogels. Dit heet agrarisch natuur en landschapsbeheer (ANlb). Omdat deze maatregelen effect hebben op de productie van het boerenbedrijf, ontvangen boeren hiervoor een subsidie. Ook in natuurgebieden wordt het beheer afgestemd op weidevogels.
Inrichting van weidevogelgebieden
Naast beheer draagt ook de inrichting van gebieden bij aan de overlevingskansen van weidevogels. Denk aan plas-dras pompen om een deel van het land onder water te zetten, rasters tegen natuurlijke vijanden of de aanleg van kruidenrijk grasland. De provincie verstrekt hiervoor subsidies.
In de provincie wordt ook hard gewerkt om weer te zorgen voor voldoende geschikt leefgebied. Sinds het voorjaar 2024 is de Zoetermeerse Meerpolder klaar voor de weidevogels. Vanaf najaar 2024 wordt gestart met de inrichting van de Zuidpolder van Delfgauw.
Kuikenoverleving
Uit onderzoek is gebleken dat er vaak te weinig jongen groot worden van weidevogels. Dit komt onder andere door een toename van roofdieren die jongen doden. Dit is een natuurlijk verschijnsel, maar met het verdwijnen van geschikt leefgebied krijgen vijanden meer kans. Daarom nemen wij maatregelen, zoals het plaatsen van vossen rasters of het snoeien van struiken waarachter roofdieren zich verschuilen. En we sluiten ons aan bij de oproep Kuikens in het land, poes in de mand.
Kennis en onderzoek
De provincie stimuleert kennis en onderzoek om meer inzicht te krijgen in effectieve maatregelen voor weidevogels. Om meer inzicht te krijgen in de oorzaken van de terugloop, zijn de afgelopen jaren meerdere onderzoeken uitgevoerd. Deze onderzoeken richten zich met name op de overleving van de weidevogelkuikens. Er is namelijk bekend dat de achteruitgang van de weidevogels vooral komt doordat er te weinig kuikens groot worden. Twee belangrijke oorzaken van het niet groot worden van de kuikens zijn predatie en vegetatie. Deze onderzoeken geven richting aan mogelijke oplossingen.
Onderzoek: Grutto’s in Zuid-Holland in 2023
In 2023 is in 4 gebieden onderzocht of verschillen in kuikenoverleving te relateren zijn aan grashoogte en samenstelling, predatiedruk en insectenaanbod: polder De Nesse, De Wilck, Westeinde en polder Vlist-westzijde.
In 2023 was het broedsucces in De Wilck en Westeinde onvoldoende en in De Nesse en Vlist mogelijk voldoende om de aantallen weidevogels in stand te kunnen houden. Het percentage kuikens dat groot wordt in agrarisch gebied de Vlist, blijkt iets hoger te liggen dan in de natuurreservaten. Het belangrijkste knelpunt is de kleine kuikenfase. Veel variatie in grashoogtes lijkt bevorderlijk te zijn voor de kuikenoverleving, aangezien dit meer dekking biedt tegen predatoren die de afgelopen decennia zijn toegenomen. In alle studiegebieden waren diverse roofdieren actief zoals (zwerf)katten, marterachtigen, vossen en vogels als kraaiachtigen, reigers en roofvogels. Het insectenaanbod lijkt in dit onderzoek geen beperkende factor voor de kuikenoverleving.
Onderzoek: Nestsucces en kuikenoverleving weidevogels
Hoeksche Waard Oudeland van Strijen
In de natuurgebieden Oudeland van Strijen en Groot Koninkrijk in de Hoeksche Waard lag de nadruk van de invloed van predatie meer op het nestsucces, d.w.z. het percentage nesten dat minimaal één nest verlatend kuiken of vliegvlug jong voortbrengt. Het nestsucces was voor alle weidevogelsoorten in deze gebieden in 2023 te laag, waardoor de populatie afneemt. Om stabiliteit te bereiken, is het nodig om de predatiedruk van nesten en kuikens te verlagen. In deze gebieden is de belangrijkste predator van legsels de bruine rat. Wat voor ons verrassend is, omdat we dit niet kennen van andere gebieden. Er zijn slechts beperkte waarnemingen van predatie door dagactieve predatoren, zoals zwarte kraai, meeuw, buizerd en bruine kiekendief, dus hierover waren geen duidelijke conclusies te trekken.
Pdf van het onderzoek is op te vragen door een mail te sturen naar boerenlandvogels@pzh.nl.
Inventarisatie weidevogels 1990 - 2021 Krimpenerwaard
Naast het onderzoek naar kuikenoverleving is er ook een inventarisatie gedaan om inzicht te krijgen in het effect van vernatting in polder de Nesse en de Berkenwoudse Driehoek op de verspreiding van moeras- en graslandvogels. Uit inventarisaties van weidevogels vanaf 1990 tot en met 2021 blijkt dat de aantallen broedparen van veel soorten weidevogels in de hele Krimpenerwaard geleidelijk afnemen. Deze afname is in natuurgebieden iets minder sterk dan in de hele waard. De onderzoekers constateren een toename van de broedparen weidevogels binnen het natuurgebied de Nesse dat 7 jaar geleden is ingericht. Deze toename is verklaarbaar door vernatting van dit natuurgebied als gevolg van verhoging van het waterpeil met de inrichting. Kennelijk heeft die vernatting een aantrekkende werking op potentiële broedvogels.
Ondanks dat blijkt uit de eerdergenoemde onderzoeken over kuikenoverleving specifiek voor de grutto een laag broedsucces in deze gebieden. Beide factoren zijn van belang voor een duurzame populatie.
Onderzoek inzaaien en doorzaaien kruidenrijk grasland
Een van de maatregelen in het verbeteren van vegetatie voor weidevogels is het aanleggen van kruidenrijk grasland. Kruidenrijk grasland biedt voedsel voor kuikens door een groter aanbod aan insecten en meer structuur en dus dekking tegen predatoren. Daarom is er onderzoek gedaan naar de mogelijkheden van het realiseren van kruidenrijk grasland door inzaaien of doorzaaien en de effecten op biodiversiteit. Dit onderzoek vond plaats in vier gebieden in Zuid-Holland: Hollandse Venen, Krimpenerwaard, Alblasserwaard & Vijfheerenlanden en Zuid-Hollandse Eilanden. Bij inzaaien worden de zadenmengsels aangebracht op een kale omgewerkte bodem, terwijl bij doorzaaien de zadenmengsels worden aangebracht op een al aanwezig kruidenarm grasland. “Doorzaaien” leidt in alle gebieden tot een gemiddeld hogere bedekking van bloemen en kruiden. “Inzaaien” geeft meer verschillende bloemen en kruiden dan “Doorzaaien”. Dit leidt echter niet in de aanwezigheid van weidevogels, Dit kan waarschijnlijk verklaard worden, doordat een dichte hoogopgaande vegetatie vaak ontstaat door de hoge voedselrijkdom en droogte op de percelen. Vernatting of de combinatie van inzaaien met een meer schrale bodem levert mogelijk meer succes op voor weidevogels.
Pdf van het onderzoek is op te vragen door een mail te sturen naar boerenlandvogels@pzh.nl.
Onderzoek kieviten
Ook het aantal kieviten neemt af, ondanks maatregelen die worden genomen door agrariërs om de soort te beschermen. Om meer zicht op dit probleem te krijgen en oplossingen te vinden wordt een onderzoek gestart. Dit wordt uitgevoerd door het Louis Bolk Instituut in samenwerking met onder meer Sovon en agrarische collectieven. Lees meer hierover op de projectpagina.
Vrijwilligers
In Zuid-Holland werken vrijwilligers en boeren samen om weidevogels te beschermen. Vrijwilligers doen bijvoorbeeld aan nestbescherming of het tellen van broedparen. De natuur in Zuid-Holland heeft deze groene vrijwilligers nodig. De Groene Motor ondersteunt in dit werk met kennis, samenwerking, monitoring en materialen.
Contact
Heb je vragen of wil je meewerken aan het Actieplan Boerenlandvogels? Mail dan naar boerenlandvogels@pzh.nl.
Aanvalsplan Grutto
Het landelijke Aanvalsplan Grutto is een aanvulling op het Zuid-Hollandse Actieplan Boerenlandvogels.
Kernpartners
Het Actieplan Boerenlandvogels Zuid-Holland 2019-2027 is een samenwerking tussen:
- De provincie Zuid-Holland
- BoerenNatuur Zuid-Holland
- Staatsbosbeheer
- Natuurmonumenten
- Zuid-Hollands Landschap
- LTO Noord
- De waterschappen
- Hollands Particulier Grondbezit
- Faunabeheereenheid Zuid-Holland
- Milieufederatie Zuid-Holland
- De vrijwilligers van de Groene Motor