Zoeken

Aanpak stikstof



Wat is stikstof

Van alle lucht bestaat ongeveer 78% uit stikstof (N2). Het kleur- en reukloze gas is dus overal om ons heen. Stikstof is van zichzelf niet schadelijk voor mens en milieu. Maar er zijn verbindingen van stikstof in de lucht die wel schadelijk kunnen zijn voor mens en milieu. En deze schade heeft negatieve invloed op de biodiversiteit, het klimaat en onze gezondheid.

Schadelijke stikstofverbindingen NOx en NH3

Er zijn 2 stikstofverbindingen waarvan bekend is dat zij veel schade toebrengen aan de natuur. De eerste zijn stikstofoxiden (NOx), verbindingen van stikstof en zuurstof: stikstofmonoxide (NO) en stikstofdioxide (NO2). NOx komt vooral vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen. Denk aan uitlaatgassen van verkeer, energiecentrales en de industrie. De tweede is ammoniak (NH3), verbindingen van stikstof en waterstof, en dat ontstaat vooral wanneer urine en ontlasting van dieren in de landbouw zich met elkaar vermengen. Dit kan gebeuren wanneer dieren in de wei staan. Zogeheten drijfmest kan zich ophopen in stallen en/of komt vrij op landbouwgrond bij het uitrijden van mest. Boeren gebruiken mest omdat het zorgt voor een betere plantengroei en voor hogere gewasopbrengsten. Uit de mest verdampt stikstof als ammoniak en dat komt in de lucht. Een ander deel van de stikstof kan via de bodem uitspoelen naar het grondwater; dit heet (nitraat)uitspoeling.

Waarom is teveel NOx en NH3 schadelijk voor de natuur en voor ons?

NH3 slaat neer in de natuur en werkt als voedingsstof voor planten. Sommige planten groeien daardoor beter dan andere. Dit kun je zien door bijvoorbeeld de grote hoeveelheid brandnetels langs de snelweg. Brandnetels, bramen en gras groeien veel sneller en overwoekeren de planten die minder stikstof nodig hebben. Door een teveel aan stikstof verdwijnen plantensoorten en daarmee ook de insecten die ervan leven. Dat is een grote bedreiging voor de biodiversiteit. Biodiversiteit omvat alle dieren, planten en micro-organismen die samenwerken in een ecosysteem. Elk organisme speelt een eigen specifieke rol daarin. Als de balans verstoort raakt, heeft dat gevolgen voor de bodem- en de waterkwaliteit. Zo kun je bepaalde gewassen niet meer oogsten. En te veel stikstof in sloten, plassen en meren zorgt voor veel algengroei, waardoor er minder zuurstof in het water zit en er geen waterplanten en vissen in kunnen leven.

Onze biodiversiteit beschermen en ondersteunen is daarom van groot belang. Zo beschermen we de planeet en kunnen we ons eigen voortbestaan veiligstellen. Teveel stikstofoxiden in de lucht, dus een hoge stikstofoxidenconcentratie, is ook schadelijk voor de gezondheid. Ammoniak en stikstofoxide reageren in de lucht en vormen fijnstof. Deze fijnstof kan leiden tot long- en luchtwegklachten. Vooral mensen met longklachten en astma hebben er last van.

Onder regie van het RIVM werken verschillende organisaties samen om gegevens over de uitstoot van verontreinigende stoffen naar lucht, water en bodem te verzamelen en vast te stellen. Deze worden gerapporteerd op de website van de Emissieregistratie.

NOx en de stikstofdeken

Niet alle natuur is even gevoelig voor stikstofdepositie, en niet alle stikstof waait even makkelijk weg. NOx heeft een hoge verbrandingstemperatuur en stijgt op in de atmosfeer en daalt soms wel tot tientallen kilometers verder. De verspreiding van dit type stikstof wordt ook wel de stikstofdeken genoemd. Vanwege deze verspreiding worden er extra maatregelen door het rijk voorbereid die voor het hele land gelden. Naar verwachting worden deze maatregelen begin 2023 bekend gemaakt.

NH3 en Natura2000 gebied

NH3 heeft een lagere verbrandingstemperatuur en stijgt daardoor minder hoog op. Het daalt ook sneller neer, dicht bij de bron en vaak in hoge concentraties. Lokale maatregelen met een gebiedsgerichte aanpak zijn voor NH3 het effectiefst. Er wordt dan rekening gehouden met gebieden die extra gevoelig zijn voor stikstof, zoals de Natura 2000-gebieden. De provincie werkt momenteel aan een integrale aanpak: het programma Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG).

Gebiedsplan 0.5 en Voorontwerp ZH-PLG

Een jaar voor de intrede van het ZH-PLG heeft de provincie het gebiedsplan 0.5 gemaakt waarin staat hoe ze per stikstof gevoelig Natura 2000-gebied de natuur wil herstellen en de neerslag van stikstof gaat verminderen. Met de komst van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) wordt het Gebiedsplan verbreed in thema's en gebieden.

Dit gebiedsplan moet in juli 2023 klaar zijn. Vanuit het ZH-PLG is een voorontwerp gemaakt waar het gebiedsplan deel van uitmaakt. Het voorontwerp is opgebouwd met de input vanuit 3 kerngebieden: Veenweiden in het noordoosten, Zuid-Hollandse Delta in het zuiden en Kust- en duingebied aan de westelijke kant van de provincie. In elk kerngebied werkt een gebiedsmanager samen met gebiedspartners aan een regio specifiek plan. Zie meer voor informatie de pagina Zuid-Hollands Programma Landelijk Gebied (ZH-PLG).

Alle sectoren dragen bij

Als we spreken over de reductie van stikstof gaat het al snel over de agrarische sector. Maar ook de industrie, scheepvaart, bouw, en verduurzaming van recreatie in de duingebieden horen bij een effectieve aanpak. De sectoren Transport, Bouw en Havens reduceren in het kader van het Klimaatakkoord en het Schone lucht akkoord gestaag hun CO2-emissies, bijvoorbeeld door de toepassing van Best Beschikbare Technieken (BBT). Als bijvangst van de CO2 reductie wordt ook stikstof gereduceerd. Daarnaast heeft de minister begin 2023 aanvullende reductiedoelen stikstof voor de industrie en de transportsector gesteld.

TNO-rapport

In opdracht van de provincie heeft TNO literatuuronderzoek gedaan naar de verspreiding, omzetting en depositie van reactief stikstof in de atmosfeer. Er wordt uitgelegd welke factoren van invloed zijn op de verspreiding en depositie van verschillende stikstofverbindingen na emissie van NH3 en NOx. Het rapport heeft als doel om geïnteresseerden en professionals een neutraal, gedegen overzicht te geven van de beschikbare kennis.

Bekijk het TNO-rapport Het gedrag van stikstofverbindingen in de atmosfeer.

NOx-Monitor

Met de NOx-Monitor krijgen we inzicht in de NOx-uitstoot per sector.  Over de periode van 1990 tot en met 2021 is gekeken of de NOx-uitstoot is toegenomen of afgenomen en welke maatregelen zijn getroffen. Omdat de provincie volgens een gebiedsgerichte aanpak werkt, is de NOx-uitstoot ook per gebied gemeten.

Let wel, in deze monitor is alleen de NOx-uitstoot gemeten en niet de ammoniak-uitstoot (NH3). Deze 2 vormen van gebonden stikstof vormen allebei een belasting voor het milieu, maar ontstaan op een andere manier en de omvang verschilt hierdoor sterk per sector.

Om ook landelijk te kunnen vergelijken sluit de provincie aan bij de landelijke Klimaataanpak. De trends van de uitstoot van NOx en CO2 komen vaak overeen door de relatie van de emissies bij verbruik van fossiele brandstoffen, zoals gas, olie en kolen.

Dit rapport hanteert daarom een indeling naar de volgende 5 sectoren:

  1. Industrie
  2. Energie (fossiele elektriciteitsproductie)
  3. Mobiliteit
  4. Gebouwde Omgeving
  5. Landbouw

Bij het opstellen van de NOx-monitor is er sterk op gelet om alleen de metingen weer te geven en terughoudend te zijn met de interpretaties hiervan (in de vorm van prognoses).

Bekijk de NOx-monitor.

Ruimte maken voor ontwikkelingen

De natuur willen we beschermen. Maar, we willen ook in de provincie woningen kunnen bouwen, wegen aanleggen, investeren in de Rotterdamse haven en boeren voedsel laten produceren. Alleen zorgt dit voor de uitstoot van teveel stikstof en dat moet allereerst worden aangepakt om de natuur te laten herstellen. Tegelijkertijd willen we dat het mogelijk blijft om vergunningen af te geven voor activiteiten van economisch en maatschappelijke belang. Dit bevestigt ook meteen de complexiteit van stikstof.

Vragen over stikstof of meer informatie?

Heb je naar aanleiding van deze informatie vragen over stikstof? Contacteer ons per e-mail via stikstof@pzh.nl. Vragen over landbouw? Stel ze via het landbouwloket.

Via onze nieuwsbrief houden wij geïnteresseerden op de hoogte van de laatste ontwikkelingen over de Zuid-Hollandse aanpak stikstof en programma landelijk gebied. Ben je geïnteresseerd en ontvang je deze update nog niet? Of ken je iemand voor wie deze informatie ook relevant is? Meld je dan aan voor deze nieuwbrief.

Websites en documenten

Veelgestelde vragen over stikstof

Waar liggen de stikstofgevoelige Natura-2000-gebieden in Zuid-Holland?

Bij het onderdeel ‘NH3 en Natura2000 gebied’ lees je meer over de gebieden.

Hoe bepaalt de provincie dat er teveel stikstofneerslag in een gebied is?

Om de hoeveelheid stikstof in een gebied te meten, maakt de provincie gebruik van de rekenmethode AERIUS. Deze rekenmethode geeft ook inzicht in waar de stikstof vandaan komt (bron). Het RIVM verricht deze metingen voor de provincie. Begin 2023 komt er een aangepaste versie van AERIUS beschikbaar.

Ik woon dichtbij een Natura 2000-gebied. Wat moet ik doen als ik een vergunning wil aanvragen?

Voor bouw- of uitbreidingsactiviteiten in de buurt van een Natura 2000-gebied is vaak een vergunning nodig volgens de Wet natuurbescherming. Lees meer hierover bij het onderdeel ‘vergunningen’.

Hoe staat de provincie tegenover het onteigenen van boeren?

Als provincie volgen we hierin het landelijke beleid. Tot op heden geven we alleen een financiële tegemoetkoming als de boer bij een Natura 2000-gebied vrijwillig wil stoppen of wil verplaatsen. Mogelijk stelt het nieuwe kabinet andere maatregelen voor. De provincie zal deze maatregelen dan uitvoeren.

Wat is de rol van de Provincie?

Op deze pagina lees je meer over de 4 rollen van de provincie: Rol provincie Zuid-Holland