‘Samenwerken en lef tonen, juist bij tegenwind’
De komende jaren zullen er in Zuid-Holland tientallen nieuwe windturbines komen. Volgens Gedeputeerde Berend Potjer wil de coalitie daar eerlijk en duidelijk over zijn. Want: ‘Windenergie is een belangrijke energiebron die we hard nodig hebben. Het levert veel energie op houdt de zonne-energie mooi in balans - als de zon schijnt, waait het vaak niet en andersom. Plus: het maakt ons minder afhankelijk van dubieuze regimes.’
Wat Potjer betreft geldt het nieuwe coalitiemotto – krachtig Zuid-Holland – zeker voor het thema energietransitie. Potjer: ‘De urgentie is hoog: de effecten van klimaatverandering zijn nu al merkbaar en niet iedereen kan de energierekening betalen. Er dreigt bovendien een tekort aan stroom. Het is onvermijdelijk dat onze inwoners dat ook gaan merken. Zij zullen hun woning op een andere manier gaan verwarmen en steeds vaker stroom uit de eigen buurt krijgen. Als provincie zullen wij de komende vier jaar onze verantwoordelijkheid nemen op dit onderwerp.’
De provincie Zuid-Holland heeft landelijke doelen voor windenergie uit het Energieakkoord (735,5 MW wind-op-land) gehaald; zijn we dan niet klaar?
‘Die 735,5 MW is een belangrijke mijlpaal, maar de opgave is groot. De uitvoering van het klimaatakkoord vraagt meer dan twee keer zoveel energieopwekking in Zuid-Holland. En dan nóg komt twee derde van alle energie die we gebruiken van buiten de provincie’, zegt Potjer. Met de turbines die er nu staan, wordt er ongeveer 2,7 Terawattuur aan windenergie geproduceerd (1 Terawattuur is 1% van het landelijke elektriciteitsverbruik). In de huidige coalitie is afgesproken dat dit tweeënhalf keer zoveel moet worden.
Er komen dus nog flink wat turbines bij: wat zeg je tegen mensen die het er nu al teveel vinden?
‘Ik begrijp die weerstand best. We zijn eraan gewend geraakt dat elektriciteit – die ver weg wordt opgewekt – vanzelf uit het stopcontact komt. Maar die tijd is voorbij. We kunnen gewoon niet in onze almaar toenemende behoefte voorzien zonder windenergie. Je ziet de discussie trouwens langzaam keren: waren mensen vroeger vaak tegen windturbines, tegenwoordig kom ik bedrijven en projectontwikkelaars tegen die vragen of we niet alsjeblieft een turbine kunnen neerzetten, omdat ze anders hun bedrijf of woningproject niet kunnen realiseren.’
Er zijn allerlei vormen van duurzame energie, waarom zet de coalitie zo in op windenergie?
‘Wij vinden energiebesparing en zon op dak ook heel belangrijk hoor, maar daar is onze rol als provincie beperkt. We kijken waar wij meerwaarde hebben, waar de provincie het verschil kan maken. Windenergie is lastiger te realiseren, maar wel een provinciale bevoegdheid en heel hard nodig. Juist om de pieken in de zonne-energie te verminderen en de dalen aan te vullen.’
Waarom kun je als gedeputeerde juist met windenergie het verschil maken?
‘Simpel gesteld: de gemeenten zijn verantwoordelijk voor de bebouwde kom en de provincie voor het gebied erbuiten. Energiebesparing en zon op dak spelen vooral binnen de bebouwde kom; windenergie erbuiten. Daarmee is wind een provinciale verantwoordelijkheid. Als het om windenergie gaat, spreken we vaak met gemeenten af dat zij de regie houden binnen de gemeentegrenzen. Dat is niet altijd makkelijk omdat er veel zorgen en misverstanden zijn over windenergie. Als een gemeente het niet aankan of aandurft, dan moeten wij als provincie onze verantwoordelijkheid nemen. Juist als er tegenwind komt moet je als bestuurder verantwoordelijkheid nemen en staan voor het publieke belang.’
Welke problemen ontstaan er als we weglopen voor wind?
‘Als je geen windmolens op land neerzet, dan moet je heel veel zonnevelden aanleggen. Dat is geen efficiënt gebruik van de ruimte. Sterker nog: dat red je gewoon niet en dan houd je geen landbouwgrond meer over. Een tweede probleem: als je alleen zonne-energie zou gebruiken, creëer je enorme instabiliteit op het elektriciteitsnet. Je krijgt grote pieken. Dan valt het net – en je koelkast dus – vroeg of laat uit. En als je bij gas en kolen blijft, dan heb je klimaatverandering te pakken… En je blijft afhankelijk van dubieuze regimes. Zon plus wind is in mijn ogen het ideale pakket, waarbij zon iets is wat mensen makkelijker zelf kunnen realiseren.’
Jij hebt zelf ook zonnepanelen?
‘Klopt. En een goed geïsoleerd huis met een warmtepomp en winddelen. De zonnepanelen leveren stroom in de zomer en de winddelen in de winter.’
Hoe lang ben je al met groene energie bezig? Waar komt je fascinatie vandaan?
‘Het gaat mij niet zozeer over energie, maar dat we prettig kunnen blijven leven op onze aarde. Zoals Obama al zei, “wij zijn de eerste generatie die de gevolgen van klimaatverandering merkt en de laatste generatie die er wat aan kan doen”. We zijn de aarde enorm aan het uitputten. Misschien komt het ook door mijn protestantse opvoeding dat ik een groot verantwoordelijkheidsgevoel heb meegekregen: rentmeesterschap en naastenliefde. Daarnaast heb ik een bèta-aanleg en een alfa-voorkeur: interesse in mensen én in techniek. Zo ben ik in de energietransitie gerold.’
Je ziet steeds meer lokale energiecoöperaties ontstaan, burgers die zelf aan de slag gaan met de transitie. Maar zijn die coöperaties ook toegankelijk voor mensen met een kleine beurs?
‘Ik ben heel erg voor energiecoöperaties en ik wil lokale initiatieven ook graag toegankelijk maken voor mensen met een kleine beurs. Daar werkt de provincie Zuid-Holland ook aan. Maar we moeten de discussie wel op een zuivere manier voeren. Natuurlijk moet je bij de energietransitie rekening houden met inkomensverschillen, maar de energierekening is niet het middel om inkomensverschillen op te lossen, dat gaat via inkomensbeleid. Het begrip ‘energie-armoede’ geeft een verkeerd beeld. Als je de energierekening niet kan betalen heb je meestal gewoon te weinig inkomen. Ik heb het dan ook liever over ‘inclusieve energietransitie’; ik wil iedereen in de verandering meenemen. Een mooi voorbeeld is een project waarbij zonnepanelen komen op een gebouw van een woningcorporatie. Huurders kunnen daarbij gratis instappen, maar profiteren wel van de zonnepanelen. Daar heeft de provincie aan bijgedragen.’
Je bent ook gedeputeerde natuur: energie en natuur kan soms wringen, bijvoorbeeld als er vogels sneuvelen op windturbines.
‘Als wij de klimaatverandering niet afremmen is dat pas echt funest voor de natuur. Ik zie die tegenstelling dus minder: juist voor de natuur is het belangrijk dat we overgaan op duurzame energie. Dat is overigens ook in het belang van onze boeren, want die merken nu al het effect van klimaatverandering: de weersextremen, met de droogtes en stortregens. Vroeger hadden we een vrij gematigd klimaat waar je goed op kon anticiperen, maar dat wordt steeds lastiger. De directe effecten van windturbines op vogels blijken in de praktijk trouwens mee te vallen. Laatst was in het nieuws dat ze bij een windpark op zee jarenlang vogels hebben gevolgd met camera’s: die vogels vlogen allemaal om de windturbines heen. Niet één vloog er tegenaan. Windmolens op zee zijn ook nog eens heel goed voor biodiversiteit in de zee, want het bodemleven en de vissen zijn veilig onder de turbines. Bij windparken op land ligt het iets anders; daar vliegen vogels wel af en toe tegenaan. Maar huiskatten, auto’s en glazen gebouwen zijn veel schadelijker voor de vogels, daar gebeuren vele malen meer ongelukken mee.’
Op het gebied van energie wordt de discussie soms heel heftig, dan dreigt de discussie ideologisch te worden. Hoe ontsnap je daaraan?
‘Dat is ook waarom veel mensen het onderwerp schuwen. Je kan uit die discussie stappen bijvoorbeeld door te kijken hoe mensen van de energietransitie kunnen profiteren. Ervaring opdoen in de praktijk helpt ook. Vaak wordt gezegd dat ons gedrag onze opvatting volgt, maar misschien is dat wel andersom. Als je er eenmaal mee bezig bent, beginnen mensen het ineens leuk te vinden. Ik sprak laatst een zonnepaneleninstallateur die zei: “als mensen zonnepanelen nemen, vinden ze het vaak een sport om meer op te wekken dan te gebruiken en gaan ze vol aan de slag met energiebesparing”.’
Zuid-Holland heeft 7 energieregio’s met een eigen energiestrategie. Hoe vind je dat het in die regio’s gaat met de energietransitie?
‘Er zitten grote verschillen tussen de regio’s, maar dat is ook logisch omdat er regio’s zijn van één gemeente en regio’s van 21 gemeenten. Sommigen zijn al bijna klaar, anderen staan nog aan het begin. Ook zie je dat sommige politici zich minder verantwoordelijk voelen voor eerder gemaakte afspraken. Of dat ze moeilijk over de gemeentegrens heen kijken. Dan ontstaat het risico dat lastige kwesties op de lange baan geschoven worden. Dan houd je mensen in onzekerheid. Juist bij tegenwind is het van belang om als bestuurder de rug te rechten, het lef te hebben om verantwoordelijkheid te nemen en elkaar te helpen als dat nodig is. Zo werken wij samen aan een de noodzakelijke energietransitie en krachtig bestuur in Zuid-Holland.’