De provincie waar het vraagstuk van de verdeling van de ruimte het sterkst speelt, is Zuid-Holland. Het is een puzzel. Waar komen huizen, waar natuur en hoe geven we ruimte aan de economie van de toekomst. Dat is het thema van de derde podcast, waarin Jaap Smit ook ingaat op de grote verscheidenheid die de provincie op allerlei terreinen kent. Daarbij bedient hij zich moeiteloos van enkele Zuid-Hollandse dialecten…
Geïnterviewde: Commissaris van de Koning Zuid-Holland Jaap Smit (JAAP)
Interviewer: Rudo Slappendel (RUDO)
Transcriptie
[MUZIEK INTRO]
(RUDO) De provincie waar het vraagstuk van de verdeling van de ruimte het sterkst speelt, is Zuid-Holland. Waar komen huizen waar natuur en hoe geven we ruimte aan de economie van de toekomst? Minder fossiel, meer groen daarvoor is ruimte voor innovatie nodig, zegt Jaap Smit. Hij is sterk voorstander van samenwerking tussen overheid, bedrijven en onderzoeksinstellingen. En wat hem betreft is het ook tijd voor een gericht industriebeleid. In deze podcast 'het jaaroverzicht van de commissaris van de Koning in Zuid-Holland', ga ik met hem, Jaap Smit, in op de vraag hoe wij de komende decennia duurzaam onze boterham kunnen verdienen in Zuid-Holland. Ja Jaap, we zitten op jouw werkkamer en ik vraag me ineens af, je hebt hier een hele grote tafel, ben jij een beetje fan van puzzels?
(JAAP) Nee.
(RUDO) Oh. Nee?
(JAAP) Sinds een eeuwigheid..- Ik kan me niet herinneren wanneer ik een laatste keer gepuzzeld heb.
(RUDO) Dus als er nu mensen naar deze podcast zitten te luisteren en die denken 'bij zijn afscheid dit jaar geven we, he, hij heeft nu tijd, we geven hem een puzzel van 10.000 stukjes?'
(JAAP) Ja, nou gewoon niet doen.
(RUDO) Dan gaat ie de kast in?
(JAAP) Ja.
(RUDO) En zakelijk puzzelen dan, want ik heb hier een stukje uit een speech van afgelopen jaar. 'U kent dat wel, zo'n doos waar aan de voorkant het mooie plaatje staat, dat de geduldige puzzelaar uiteindelijk kan leggen. Een puzzel van precies 500 of 1000 stukjes. Maar let op, zo'n ruimtelijke puzzel hebben wij in Zuid-Holland niet. In de doos zit een veel groter aantal puzzelstukjes dan maximaal op het oppervlakte van Zuid-Holland past.' Je maakte wel de vergelijking met de puzzel, eerder vorig jaar.
(JAAP) Ja ja, ik weet ook wel wat puzzelen is.
(RUDO) Vind je zakelijk puzzelen wel leuk?
(JAAP) Ja, met elkaar nadenken over-
Het gaat uiteindelijk om een verdeling en hoe passen dingen in elkaar, dus dat kun je vergelijken met een puzzel. Maar eigenlijk hebben wij een doos met te veel puzzelstukjes en zijn er eigenlijk verschillende puzzels te leggen met de stukjes die in die doos liggen. Maar de oppervlakte van de tafel laat niet toe dat je alle stukjes gebruikt. Zo moet je kijken naar de ruimtelijke puzzel van Zuid-Holland dus.
(RUDO) Maar is dat dan een onmogelijke opgave?
(JAAP) Nee, dat niet. Het is niet onmogelijk, maar wel een complexe opgave, omdat je moet een balans zoeken tussen de verschillende zaken. Je moet en je boterham kunnen verdienen in deze provincie. Nou, we zijn in deze provincie goed voor 22% van de nationale boterham die we met elkaar verdienen, dus al het geld dat we in Nederland verdienen daarvan wordt bijna een kwart verdiend in Zuid-Holland. Dus het is niet te onderschatten. Maar het is ook de meest dichtbevolkte provincie met drie komma, bijna 3,8 miljoen inwoners. Dat is aanzienlijk groter dan veel van de andere provincies, maar ze is qua oppervlakte niet de grootste. Dus je moet passen en meten om te zorgen dat al die mensen hier kunnen wonen. Er moeten ook nog een keer bijna 250 of 240.000 extra woningen gebouwd worden de komende jaren. Nou, dat is een stad zo groot als Den Haag. Je wilt ook nog een beetje gezellig kunnen recreëren en je kunnen ontspannen in Zuid-Holland en het groen in kunnen en op je fiets stappen of kunnen joggen of het water op. Dus ook die ruimte moet je goed-
En we hebben ook onze natuur een beetje in orde te houden. Daar is veel om te doen in deze tijd, dus dat zijn eigenlijk de grote belangen die spelen. En, hoe ga je dat nou passen en meten in dit gebied?
(RUDO) Hoe ga je dat nou passen en meten in dat gebied? Dus we hebben het over woningbouw, recreatie, natuur, landbouw en industrie.
(JAAP) Landbouw ook nog, ja. Precies. Nou ja, dat zijn belangrijke politieke afwegingen. En als ik kijk naar wat wij nu met elkaar bespreken in het dagelijks bestuur, het college van Gedeputeerden en ook in de Staten, het algemeen bestuur van de provincie, dan gaat het vaak om het zeg maar, het gesprek over wat krijgt dan voorrang? Dan kun je zeggen, nou weet je wat, maar een beetje minder industrie, want dan kunnen we meer in de natuur investeren. Maar ja, dan zegt de ander, ja, we moeten toch wel het belang van onze economie overeind houden, he? Dus dat kan maar niet zo. Of dat je zegt, ja, weet je, woningbouw, er moeten heel veel huizen gebouwd worden. Ja, misschien moeten we daar maar wat weilanden voor opofferen, wat groen voor opofferen en dan heb je weer anderen die zeggen, ja, maar geen landbouwgrond voor woning. Of we moeten het schaarse groen in deze provincie ook overeind houden. Denk aan het Groene Hart. Dus je ziet dan dat je langs politieke lijnen de verschillende belangen hebt en dat iedereen op zijn of haar manier, zeg maar, nadruk wil leggen op datgene wat hij of zij belangrijk vindt.
(RUDO) En met wie maak jij deze puzzel met wie overleg jij over verschillende thema's?
(JAAP) Nou, uiteindelijk is het een verantwoordelijkheid van de politiek hier in Zuid-Holland. Dus het college van Gedeputeerden, een iemand is daar verantwoordelijk of heeft de portefeuille voor ruimte en wonen. Eigenlijk zeg ik, je hebt twee grondstoffen die verdeeld moeten worden in de provinciale politiek. Dat zijn de centen, he? De euro's, he? We hebben een budget per jaar en een van de gedeputeerden heeft de portefeuille financiën en die moet zorgen voor een rechtvaardige verdeling van het beschikbare budget, dat alle mensen met hun politieke idealen aan een bod komen. En een andere grondstof noem ik het maar, zijn de vierkante meters. Dat is de ruimte. En hoe gaan we de ruimte toedelen aan de verschillende belangen die we hebben met elkaar? Dus het is een verantwoordelijkheid van het college van Gedeputeerde Staten binnen de kaders die provinciale Staten, he, het hoogste, de volksvertegenwoordigers, het Parlement op provinciaal niveau, hebben gesteld.
(RUDO) Nou, we begonnen deze podcast met die puzzel. Daar vallen heel veel stukjes in en laten we die metafoor maar blijven gebruiken. Ondernemerschap is ook een belangrijke pijler, he, voor de provincie?
(JAAP) Zeker. Gelukkig hebben we heel veel ondernemers in deze provincie. Heel veel bedrijvigheid. Ik ben zelf voorzitter van de Economic Board Zuid-Holland. Dat is een samenwerking van, we noemen dat de Triple Helix. Dat is precies wat je net zei bij de introductie, kennisinstellingen zoals universiteiten, hogescholen, bedrijfsleven en overheid om te zorgen dat we met elkaar goed kijken naar hoe kunnen we de economie in Zuid-Holland een boost geven en laten floreren. Ook in de toekomst. Hoe kunnen we innoveren, hoe kunnen we ons klaarmaken voor de toekomst? En heel veel ondernemers en ook MKB natuurlijk, is heel groot vertegenwoordigd in Zuid-Holland. En wat dat betreft moeten we echt trots zijn op wat we allemaal hier hebben, maar ook dat koesteren en zorgen dat het ook vooruit kan.
(RUDO) Krijgen ondernemers voldoende aandacht in Zuid-Holland?
(JAAP) Nou, ik maak me wel eens zorgen-
Er zijn een paar belangrijke clusters. Ik vergelijk het vaak met, als je kijkt naar Brabant heb je zeg maar het cluster rond Eindhoven, Brainport Eindhoven. Dat is eigenlijk allemaal geconcentreerd rond, na off-springs of opvolgingen van Philips of ASML en alles wat daarbij hoort. Maar wij hebben hier, in Zuid-Holland, heel veel verschillende belangrijke clusters. Denk aan het ruimtevaart cluster in Noordwijk, Space, met alle innovatie die daarbij hoort. Mensen vergeten wel eens dat er 3000 hoog gekwalificeerde internationale wizkids zitten, die heel veel belangrijke ontwikkelingen verzorgen. Of je kan denken aan het grote agri- en horticultuur cluster in Westland en Oostland, he, al die kassen. We zijn wereldleider op het gebied van kweken van tomaten en andere groenten en planten en bloemen. Denk aan het haven industrieel complex in Rotterdam, dat natuurlijk toonaangevend is en vol staat van de ontwikkelingen en een wereldspeler van formaat is. Of denk aan alles wat we maken in Leiden, het Bio Science Park, Medicijnontwikkeling en andere toonaangevend. Denk aan het AI, Artificial Intelligence, kunstmatige intelligentie in Delft of kwantumtechnologie, ook in Delft. Denk aan Rotterdam het Life Sciences & Health, en Delft cluster. Delft en Rotterdamse samen. Dus er is heel veel. En waar ik me soms, denk aan het maritieme cluster, al die grote bedrijven die er langs de nieuwe Waterweg zijn en waar enorme reusachtige kranen worden gebouwd of schepen worden gebouwd.
(RUDO) Ja, dat is heel veel. Mag je ook trots op zijn dat het allemaal in deze provincie gebeurt. Maar is dat ook niet lastig, dat er zoveel gebeurt?
(JAAP) Ja. En daarom is het ook moeilijker om te zeggen, we moeten gericht op één ding, onze aandacht schenken. Ik zeg wel eens: Zuid-Holland is een gezin met zes of zeven getalenteerde kinderen die allemaal excelleren, dus je moet ook je aandacht daar goed over verdelen.
(RUDO) Maar wie ben jij dan als Zuid-Holland met al die verschillende kinderen? Ben jij dan de vader in dat gezin?
(JAAP) Dat zou ik wat aanmatigend vinden, maar ik ben wel een van de mensen die gewoon ervoor moet zorgen dat met de invloed die ik heb, dat die talenten goed benut worden. En waar ik me wel eens zorgen over maak, is dat wij zo ontzettend voorzichtig zijn om een gezonde vorm van industriepolitiek te voeren. Ik maak me wel eens zorgen over het maritieme cluster. Dat zijn hele grote bedrijven als Van Oord en IHC en Huisman. Ja, die hebben ruimte nodig. Die hebben ontwikkelkracht nodig. Die hebben ook politieke aandacht nodig. Anders ben je ze straks kwijt.
(RUDO) Wat heeft Zuid-Holland nodig om dan goed die puzzel te kunnen gaan leggen, waarbij al die facetten dus recreatie, industrie, wat hebben we nodig om die puzzel, misschien niet passend te krijgen, maar wel beter passend te krijgen, volgens jou?
(JAAP) Nou, dat begint met dat je de verschillende belangen op een zorgvuldige manier afweegt. En dat je niet eenzijdig één ding naar voren schuift, want dan doe je de andere delen tekort. Dus ik vind het mijn taak ook om daar voortdurend aandacht voor te vragen. Ja, we moeten goed voor de natuur zorgen. Ja, we moeten goed voor de open ruimte zorgen, maar dat betekent niet dat we daarmee de industrie moeten veronachtzamen, want dan, ja, dan ben je straks iets heel waardevols kwijt.
(RUDO) Maar daar zijn dus die zeven gedeputeerden ook heel belangrijk in?
(JAAP) Zeker en die zijn verdeeld over in dit geval vier verschillende partijen en je kunt een beetje voorspellen wat, zeg maar, de focus van die verschillende partijen is. Je hebt GroenLinks-Partij van de Arbeid aan tafel zitten, je hebt aan de andere kant BBB, VVD en het CDA en met deze politieke stromingen proberen wij, of proberen, zijn we nu bezig de provincie te besturen en hebben we regelmatig pittige debatten over de verdeling van de schaarse ruimte, om het maar zo te zeggen.
(RUDO) Is het goed dat er nu zeven gedeputeerden zijn, want toen je aantrad, waren het er minder en dat is eigenlijk steeds meer gegroeid.
(JAAP) Toen ik aantrad, waren er volgens mij vijf en toen zes en nou zeven. Dat heeft ook te maken met de politieke constellatie, maar ik vond vijf destijds wel erg weinig. Als je nagaat dat veel kleinere provincies soms zelfs meer gedeputeerden hebben dan wij. Ja, wij zijn er wat zuinig in en ik denk dat zeven, dat heeft te maken met de verdeling van de portefeuilles over de vier partijen en de omvang van die partijen. En volgens mij hebben ze het allemaal hartstikke druk en er is ook heel veel aan de hand.
(RUDO) Ja, we zijn in deze podcast eigenlijk aan het terugblikken, maar ik wilde in deze ook een klein beetje vooruitblikken. Wat verwacht je eigenlijk in 2024, als het gaat over die ruimte in Zuid-Holland?
(JAAP) Nou, daar zijn we nu volop mee bezig en dat zal nog een aantal pittige debatten, ook in de Staten, opleveren. Want ja, nogmaals, het is een verdeelvraagstuk en er zijn verschillende belangen, dus dat zal nog de nodige hoofdbrekens met zich meebrengen en de nodige debatten. Ik verwacht wel dat we daar op een zorgvuldige manier uitkomen en op een verstandige manier, want er staan grote belangen op het spel. En ik zal er tot september mijn partijen meeblazen.
(RUDO) Ja, daarna ga je met pensioen. Wij hebben het eerder, buiten deze podcast om, wel eens gehad over Zuid-Holland. Voel je je-
Wanneer voel je je nou Zuid-Hollander? Kan je een Zuid-Hollander zijn? In een andere provincie heb je dan meer betrokkenheid, voel je je dan meer een Groninger? Maakt dat versplinterde, he,-
In Den Haag, een echte Hagenees is een Hagenees, een Rotterdammer voelt zich Rotterdammer. Loop je daar hier nu ook een beetje tegenaan, dat je eigenlijk verschillende culturen in je-
(JAAP) Ja, kijk, ik zeg wel eens als ik mijn baan vergelijk of mijn provincie, als ik het maar zo mag zeggen, met die van veel van mijn collega's, is het gewoon niet te vergelijken.
(RUDO) Maakt het die puzzel moeilijker?
(JAAP) Nou, het maakt mijn positie anders. En ook de positie van de provincie anders. Kijk, wij hebben hier twee van de wat heet de G4 steden in de provincie, Rotterdam en Den Haag. Hun begroting is een veelvoud van die van de provincie. Dus dat zegt ook iets over de verhoudingen, dus dat maakt mijn werk subtieler.
[GELUID VAN KLOK]
(JAAP) Dus ik moet ook niet de strijd willen aangaan met die grote steden, maar zorgen dat wij met elkaar de krachten bundelen. En mijn verhouding tot een stad als Rotterdam is weer echt anders dan mijn verhouding als commissaris met een gemeente als Hoeksewaard of Oegstgeest waar ik zelf in woon. En dat maakt mijn werk gewoon heel erg divers. Als ik kijk naar mijn collega's, bijvoorbeeld in Zeeland of in Friesland of in Groningen. Ja, Friesland heeft een eigen taal, een eigen cultuur en 600.000 inwoners. Wij hebben er 3,8 miljoen, bijna. Zeeland ook een eigen taal, een eigen cultuur. Je kunt wel horen dat je uit Zeeland komt.
[JAAP SPREEKT PLAATSEN UIT IN PLAATSELIJK ACCENT]
(Jaap) Hier kan je horen dat je uit 'De Haag' komt, of uit 'Leie' of uit 'Rotturdam', he, maar niet dat je uit Zuid-Holland komt. Dus het is een hele andere context.
(RUDO) Heb je wel een favoriet dialect in onze provincie? Zonder iemand anders tekort te doen.
(JAAP) Nou ja kijk, ik voel mezelf een 'Leienaar', hoewel ik daar niet geboren ben, maar er wel voor een belangrijk deel getogen. Ik ben een groot fan van Den Haag.
(RUDO IN LEIDS ACCENT) Voel je jezelf een 'Leienaar'?
(JAAP IN LEIDS ACCENT) Ja ja, ik heb daar mijn middelbare schooltijd gewoond in 'Leierdorp'.
(RUDO LACHEND IN LEIDS ACCENT) 'Leierdorp', ja.
(JAAP) En daarna in Leiden, heb ik gestudeerd. Dus ik heb daar dertien jaar gewoond, maar wel dertien, heel vormende jaren. Toen ben ik vertrokken. Toen ben ik ruim 30 jaar weggeweest en toen ik commissaris werd in Zuid-Holland, toen woonde ik in Heemstede. En toen ben ik verhuisd met mijn vrouw samen naar Oestgeest, dus ik woon 100 meter van de grens met Leiden. Dus ik voel ook wel weer een beetje dat ik thuis ben gekomen, weer terug ben gekomen. Maar ik ben een groot fan van Kooten, Bie en Jacobse, van Es dus ik kan ze feilloos nadoen.
(RUDO) Nou ja, daar was ik eigenlijk al een beetje naar op zoek. Leek me ook mooi om deze podcast daarmee-
Kunnen we afsluiten met een korte sketch?
(JAAP) Nou, dan ga ik terug naar mijn tijd dat ik legerpredikant was in Seedorf, in Duitsland. Het was nog in de jaren van de Koude Oorlog, de tijd waarin de muur nog tussen Oost en West stond. Ik heb daar van '88 tot '92 heb ik daar gewerkt. Ik was toen een jonge vent van begin dertig. En toen hield ik daar een dienst te velden en dat was nog in de tijd van de dienstplicht. En er waren ook heel veel jongens uit Den Haag en Rotterdam die daar in de eenheid zaten waar ik dan bij was tewerkgesteld, de pantserinfanterie. En ik weet nog dat ik 140 man en een naar bier en zware shag stinkende tent voor me had, op zondagmorgen. En ik hield er een verhaal, dat ging een beetje over, je moet hier een beetje op elkaar letten. He, dus ben ik mijn broeders hoeder? Ja, het antwoord is ja, want als je hier niet een beetje op elkaar let, dan gaat het niet goed, dus sla acht op elkaar. En ik dacht na een half uurtje zijn ze wel klaar, dus ik zei 'jongens, koffie met gebak' en daar stond een Hagenees op, Loewietje heette die man. En die zegt voor het front van die 140 man:
(JAAP IN PLAT HAAGS ACCENT) 'He dom, ouwehoert een beetje verder man, dit gelul van jou gaat tenminste ergens over. Dat gezeik van die kapitein gaat helemaal nergens over.'
(JAAP) Vervolgens heb ik nog een half uur, heb ik daar dus nog verder staan praten. Dat zal ik nooit vergeten. Maar met mijn dochter van bijna 38, kan ik feilloos gewoon Jacobse en van Es nadoen, de typetjes van Kooten en de Bie.
(RUDO) Daar heb je echt heel veel lol in?
(JAAP) Ja, ja.
(RUDO) Je hebt me wel eens verteld dat je dat ook wel eens met de chauffeur onderweg-
(JAAP) Ja, ja, ja. Ik zit natuurlijk heel veel in de auto. Ik heb twee chauffeurs en die hebben me nu die afgelopen tien jaar gereden en daar heb ik ja, weet je, dat is zeer waardevol, zeer vertrouwd en soms zit je uren met elkaar in de auto en zitten we wel eens gewoon van Kooten en de Bie na te doen van:
(JAAP DOET VAN KOOTEN EN DE BIE NA) 'Weet je wat wij moeten hebben? Je moet een bakkie hebben, we rijden de hele provincie door. Kunnen we een beetje in oud ijzer, kunnen we handelen.' Of 'Mevrouw, is uw tuin winterklaar?' dat soort verhalen. Ja, humor is belangrijk.
(RUDO) Zal ik dan op z'n Leids je bedanken voor deze Podcast?
(RUDO IN LEIDS ACCENT) Juh Jaap, bedankt he? Tot de volgende keer.
(JAAP IN LEIDS ACCENT) He de mazzzel.
(JAAP) Overigens kan ik daar ook een mooi verhaal over vertellen, over een Leids jongetje. Toen ik-
Ik ben ooit begonnen als leraar op mijn eigen oude school, op Visser 't Hooft Lyceum in Leiden en dan gaf ik godsdienst. Toen ik nog student was, ik ben theoloog. En toen had ik een aantal lessen gegeven over hoe je nou dat scheppingsverhaal moet zien en dat je dat op verschillende manieren kunt lezen. Je kunt het letterlijk nemen. Je kunt ook zeggen, nou, het is een soort metafoor.
(JAAP) En toen komt er een klein jochie op me af, uit de brugklas en die zegt:
[MUZIEK OUTRO]
(JAAP IN LEIDS ACCENT) 'Meneer, gister was ik bij catechisatie en ik heb aan de dominee gevraagd hoe het nou precies zit, maar de aarde is echt in zes dagen geschapen hoor.'
(JAAP) Ik zeg, nou dat kan.
(JAAP IN LEIDS ACCENT) 'Ja, maar ergens klopt het niet. Ik lag te piekeren in mijn bed 's nachts, en ik dacht hoe zit het nou, want als Kaïn Abel doodgeslagen heb dan wordt hij verbannen naar een stad. Maar waar komt die stad dan vandaan?'
(JAAP) Ik zeg ja jongen, dat is een goede vraag.
(JAAP IN LEIDS ACCENT) Hij zei, 'maar ik ben er achter gekomen hoe het echt zit. Ik denk dat God op die zondagmorgen een paar uurtjes heb overgewerkt.'
[JAAP EN RUDO LACHEN UITBUNDIG]
(RUDO LACHEND) Bedankt voor het luisteren naar deze podcast. Volgende keer de laatste editie van 'het jaaroverzicht van de commissaris van de koning in Zuid-Holland'.