Audiobestand
20240215_RUDEBOYMEDIA_PROVINCIE_JAAROVERZICHT_JAAP_SMIT_4.mp3

Geïnterviewde: Commissaris van de Koning Zuid-Holland Jaap Smit (JAAP)
Interviewer: Rudo Slappendel (RUDO)

Transcriptie

[MUZIEK INTRO]

(RUDO)
Wat is eem samenleving als wij niet samenleven? Als het idee van de gemeenschap verdwijnt? Het wordt tijd voor een nieuw, samenbindend verhaal, zegt Jaap Smit. Dat nieuwe verhaal is het onderwerp van deze podcast 'het jaaroverzicht van de commissaris van de Koning in Zuid-Holland'. Hij pleit voor waakzaamheid als het gaat om de democratie en de rechtsstaat en aandacht voor de ander, voor een samenleving waarin wij elkaar zien en vertrouwen. Mijn naam is Rudo Slappendel en voor deze laatste aflevering van de podcast, waarbij we stilstaan bij 'het jaaroverzicht van de commissaris van de Koning in Zuid-Holland, zit ik met hem, Jaap Smit, in zijn werkkamer. En eindigden we de vorige keer nog in allerlei typetjes, hoor ik eigenlijk Jaap, nu best wel een serieuze toon.

(JAAP LACHEND) Ja dat ja, ik heb gelukkig een breed repertoire. Nee, Maar dat-

(RUDO) Het is bijna filosoferend hè? Wat we nu, denk ik, de komende vijftien minuten gaan doen.

(JAAP) Ja, nou ja, goed, zo sta ik ook wel een beetje bekend. Aan de ene kant ben ik ook wel een pragmaticus, maar ook, ik noem mezelf altijd een bevlogen realist of een pragmatische idealist, he? Dus er moet wel iets gebeuren. Twee benen op de grond, maar wel een beetje verder kijken dan je neus lang is. Dat zal ook met mijn opleiding te maken hebben. En, ik ben een man van verhalen en als ik kijk naar de samenleving van nu, ja, dan uit ik zo nu en dan wel mijn zorgen over de staat van onze democratie, de manier waarop we ermee omgaan. Ook de manier waarop we met onze vrijheden omgaan. De wereld is vol onrust. De samenleving is vol onrust. En daar heb ik ook regelmatig iets over gezegd, onder andere ook in mijn jongste nieuwjaarstoespraak, maar eigenlijk heb ik dat al die jaren door gedaan. En mensen weten het ook, dat als ze hier naar de nieuwjaarsbijeenkomst komen in de tweede week van januari, dat ze van mij altijd een stevig verhaal krijgen. Dat is eigenlijk een soort preek. Daar werk ik dan het hele kerstreces aan om, ja, mijn gedachten over wat ik zie in de samenleving te delen met honderden mensen. Dat heb ik dit jaar ook gedaan en daar heb ik veel reacties op gekregen. Ja, we zitten hier in een prachtige kamer met uitzicht op het Malieveld en ik heb dat verhaal al een aantal keren verteld. Maar als ik uit mijn kamer naar buiten kijk, ik heb de mooiste werkkamer van Den Haag, vind ik. Na de verbouwing van het Provinciehuis is het echt schitterend geworden, heel veel licht, maar ook uitzicht. En als ik een beetje links uit de flank kijk, dan kan ik net niet zien of de Majesteit thuis. He, want Paleis Huis ten Bosch is daar in de bossen verscholen en de bomen zijn net te hoog, dus ik kan net niet zien of hij thuis is of niet. Maar dan kijk ik iets verder, dan zie ik daar het gebouw van de werkgevers, VNO-NCW, en de rechtbank en het semi permanente onderkomen van ons Parlement. Hoe lang ze daar zullen zitten is nog maar de vraag. En dan zie ik het enorme kolos van het station. Ik kijk naar de voorkant van het station. Ik kan niet naar die wijk erachter kijken, he? Die spreekwoordelijke wijk waar het er allemaal wat minder netjes eruit ziet dan aan de voorkant. Dan kijk ik iets verder, dan kijk ik naar het Beleidscentrum van Nederland, al die ministeries en die torens daarvan. 

(JAAP IN HAAGS ACCENT) En dan kijk ik naar het IJspaleis, het Haagse Stadhuis.

(JAAP) Dan kijk ik naar de Hoge Raad, dan kijk ik naar het Binnenhof wat gerenoveerd wordt en als ik heel erg mijn nek uitsteek, dan kan ik nog het Vredespaleis zien. En voor mij, wat ik noem het 's lands nationale demonstratieveld, waar ik ooit zelf ook op heb lopen stampvoeten toen ik voorzitter was van het CNV, de vakbond.

[RUDO LACHT]

(JAAP) En dat ziet er allemaal keurig aangelegd uit en het is stil, het is leeg. Soms is er wel iets te doen. Een circus. Demonstreren doen we tegenwoordig op de A12, niet meer op het gras. Plakt beter. Maar het ziet er allemaal keurig aangeharkt uit alsof er niks aan de hand is. Maar die leegte die vind ik af en toe benauwend, omdat we ook weten dat er heel veel speelt in de samenleving, er borrelt en bruist van alles. We hebben het gezien ook in de wijze waarop mensen hun stem hebben uitgebracht in de jongste verkiezingen. Heel vaak uit onvrede en het moet anders, en hoe dan precies? He, simpele oplossingen, daar geloof ik niet in. In ieder geval, we zien heel veel demonstraties ook hier in Den Haag. Je zal maar burgemeester van Den Haag zijn en daar elke keer weer mee te maken hebben. Hulde en respect daarvoor. Maar er is enorm veel onrust in de samenleving en mensen zijn op zoek alsof ze hun ankers kwijt zijn geraakt en niet precies meer weten waar het ook over gaat. Nou en daar mijmer ik regelmatig over en ikzelf ben blij dat ik zelf, ja, uit een traditie kom met verhalen, met klanken, met metaforen, met rituelen. Maar dat is wel, dat vind ik zorgelijk.

(RUDO) En je geeft ook aan in die speech, he, we leven hier in een democratie. We moeten niet denken aan de menigte aan de macht en niemand die dan nog de leiding heeft. Want als we bijna met 18 miljoen mensen aan de knoppen zitten, dan gaan we naar de knoppen. Is dat iets waar je je zorgen om maakt voor de toekomst?

(JAAP) Ja kijk, democratie is een heel kwetsbaar en mooi systeem. Ik heb in mijn jongste toespraak, heb ik een boek aangehaald van Ilja Leonard Pfeijffer, een dikke pil, maar daar beschrijft hij op een prachtige manier hoe in het vroegere Athene, de bakermat van onze democratie, dat die naar de ratsmodee ging omdat mensen er onzorgvuldig mee omgingen en niet meer precies wisten wat er nou de regels van zijn. En democratie, dat betekent het volk aan de macht, he? Demos is volk, volk en kratos is kracht in het Grieks. Dus de macht ligt bij het volk, alleen dat moet je wel reguleren, dus dat hebben we met partijen, met mandaten zoals het heet, want er zijn mensen die namens ons ingewikkelde klussen doen omdat ze er of meer verstand van hebben, of omdat jij er geen zin in hebt.

(RUDO) Dus het is democratisch gekozen, we mochten wel stemmen.

(JAAP) Ja, en dat betekent dat je je ook moet neer kunnen leggen bij het feit dat je niet altijd je zin krijgt. Democratie wordt soms in deze tijd verstaan als de macht van de helft plus één, alsof de minderheid van de helft min één er dan niet toe doet. Nee, democratie is een, zeg maar, een mandaat aan de helft plus één, de meerderheid, om met inachtneming van de belangen van de minderheid het algemeen belang te dienen. En dat zie je steeds minder en ook als mensen hun politieke opponent niet meer zien als degene met wie ze moeten zoeken naar de beste oplossing he, dus ik kom met een voorstel en mijn politieke opponent zegt ja, ik zet er iets anders tegenover, dan is de kunst dat je met elkaar, dat kan best een hard gesprek zijn, een harde discussies zijn, maar dat je allebei zoekt naar een oplossing ten dienste van het algemeen belang.

[OP DE ACHTERGROND KLINKT EEN AMBULANCE]

(JAAP) Als ik mijn politieke opponent ga zien als mijn vijand. Die ik moet verslaan, he, als een linkse wappie of een fascist aan de andere kant en ik niet meer het gesprek met die andere aanga, dan is de oplossing, is weg en dan wordt het echt een gevecht. En dat is een ontwikkeling die ik al tijden gaande zie in ook onze democratie. En dat je haast niet meer wil luisteren naar de ander. Democratie is niet alleen het gebruik maken van je mond, maar met name gebruik maken van je oren, zeg leg eens uit wat is dan jouw opvatting erover en mag ik je uitleggen wat de mijne is? En het kan een pittig debat opleveren, maar uiteindelijk ben je er met elkaar om te komen tot een compromis. En compromissen, ja, dat is altijd een beetje de verdunning van wat je zelf wil, he? Het glas is halfvol of het glas is halfleeg, maar als je niet kunt leven met het feit dat je niet 100% je zin krijgt en dat je het slappe hap vindt dat je met een compromis thuiskomt, dan gaat het fout en dat zijn ontwikkelingen die ik zie gebeuren. He, je ziet het ad ultimo in Amerika, met ook die hele verkiezingscampagne rond Trump. Daarmee verlies je het zicht op we moeten het wel met elkaar rooien en in dat boek wat ik heb beschreven, wat Pfeijffer geschreven heeft, ja, zie je ook dat op het moment dat mensen vergeten dat democratie het antwoord is op, zeg maar, een tiranie of een dictatuur die eraan voorafgegaan is. We hebben 'nou gaan we het zelf doen, het volk aan de macht'. En als je dan vergeet wat de spelregels daarvan zijn. Een enorme fragmentatie van de politiek. Ik zit hier in de Staten, ook met zestien partijen, waarvan een aantal eenmansfracties en dat we ook, zeg maar, single issue partijen zien, terwijl het de kunst ook is in partijen om met elkaar te zorgen, jong en oud, hoogopgeleid, laagopgeleid, gezamenlijk een bepaalde ideologie vorm te geven. Dus ik vind wel dat het, ja, daar heb ik mijn zorgen.

(RUDO) We zitten nu in jouw werkkamer, met mooi uitzicht. Je hebt net heel goed beschreven wat hier eigenlijk allemaal te zien is en dat is veel. Wat ik hier nog niet in de kamer zelf zie, is de wapenspreuk eigenlijk. Wat wel een heel groot onderdeel was ook van de nieuwjaarstoespraak, he, afgelopen jaar.

(JAAP) Ja, ja, ja. Dat is een Latijnse spreuk. Onder het wapen van Zuid-Holland staat Vigilate Deo Confidentes. Nou, dat betekent, wees waakzaam, vertrouwend op God. En daar heb ik een deel van mijn nieuwjaarstoespraak aan gewijd. En waakzaamheid, ja, ik vind dat wij waakzaam moeten zijn als het gaat om de zorg over onze democratie.Ik heb ook gedacht, het feit dat je als onderhandelende partij eerst uitgebreid de tijd moet nemen over de status en de waarde van de Grondwet. Ik denk ja, maar dat is toch niet iets wat onderhandelbaar is, daar gaat het gewoon om. De wijze waarop je omgaat met onze democratische rechtsstaat. En als je kijkt naar, zeg maar, de ontwikkelingen ook op Europees niveau. Dreigende taal die hier en daar slaat en hoort. We moeten echt waakzaam zijn om onze democratie zuiver te houden en in ere te houden en niet af te glijden naar iets wat ,ja, wat niet goed is. Althans, in mijn ogen niet goed is. Dus ik heb gezegd we moeten waakzaam zijn. Inderdaad, kijk uit, het is een breekbaar evenwicht en dat vraagt onderhoud, dat vraagt zorg.

(RUDO) Als het niet meer Deo Confidentes mag zijn, wat komt er dan voor dat Deo in de plaats?

(JAAP) Ja, ja dus vertrouwend op God. Dat is iets wat in deze sterk geseculariseerde samenleving niet meer door iedereen verstaan wordt. Dat snap ik ook wel, dan moet je dat anders vertalen, maar Deo Confidentes betekent voor mij ook van 'hoor eens, ik ben als individu niet het centrum van het universum of van de geschiedenis. Ik ben onderdeel van een groter geheel. Ik ben onderdeel van een collectief'. Dat vergeten we wel eens, dat we hier zo voor onszelf hebben leren opkomen dat we vergeten dat we, ja, ook met elkaar iets hebben. Samenleving, dat is, ja het woord 'samen' speelt daar natuurlijk een belangrijke rol in. Het is niet een ik- beleving, maar een samenleving. Wij hebben iets met elkaar te maken, zonder dat je nou meteen dikke vrienden hoeft te zijn. Maar samen leven we hier. En niet de BV Nederland, heb ik altijd een pesthekel aan, aan die uitdrukking. Nederland is geen BV. Nederland is een samenleving waar gelukkig heel veel BV 's veel geld verdienen, waardoor wij een enorme welvaart kunnen hebben. Maar het komt erop aan dat je weet dat de ander eerder je metgezel is dan je opponent of je vijand.

(RUDO) Ja, jij stelt ook, we hebben een nieuw verhaal nodig waarin we elkaar kunnen ontmoeten, waarmee we de toekomst in kunnen gaan met vertrouwen in elkaar en dat wat ons bindt.

(JAAP) Ja, he, dus laat dat Deo, ook als je niet in God gelooft, prima, maar dat Deo Confidentes moet dan een andere klank krijgen als van wij moeten het met elkaar doen. En wat is het verhaal waarin we elkaar tegenkomen, waarin we elkaar corrigeren, waarin we elkaar stimuleren?

(RUDO) En is dat nieuwe verhaal wat jou betreft nog een lege pagina?

(JAAP) Ja, dat is laat ik zeggen, een ander boek dat ik heb aangehaald is van Hans Boutellier, Het nieuwe Westen, waarin hij beschrijft dat wij, nadat we afscheid genomen hebben van kerk en alles, dat we op zoek zijn naar een nieuw verhaal dat ons samen bindt. Maar begin er maar eens aan. Waar gaat dat dan over? Voor mij begint het met het besef dat het niet om mij gaat, maar ons. Voor mij begint het om het besef dat ik hier deze tijd dat ik hier mag leven, een rentmeester ben van deze aarde. Noem het een schepping, met prachtige dingen die we moeten onderhouden. Die ik mag doorgeven aan mijn kinderen en straks kleinkinderen. Het gaat voor mij om het besef dat we op elkaar zijn aangewezen. Het gaat me vanuit mijn besef dat mensen die op mijn pad komen en zorg nodig hebben, dat ik me daarover ontferm op een goede manier. Vind daar maar eens woorden voor in deze complexe tijd. Ik heb daar heel veel verhalen over. Daar ben ik mee groot geworden, met verhalen die is als een soort metafoor, als een soort gelijkenis spelen. Maar als dat niet meer kan zijn, wat is het dan wel.

(RUDO) Dus het zou mooi zijn dat als deze podcast over een paar minuten klaar is, dat mensen nog even een moment voor zichzelf nemen en gaan nadenken wat zou mijn nieuwe verhaal kunnen worden? Ons nieuwe.

(JAAP) Ja, wat kan ik bijdragen aan het verhaal? Ja.

(RUDO) We hebben bijna een uur met elkaar gesproken, verdeeld over vier podcasts. Deze laatste gingen we toch eventjes wat dieper in op dat nieuwe verhaal. Wat zou jij aan het einde van dit jaaroverzicht, jouw persoonlijke jaaroverzicht, aan de luisteraars en de inwoners van Zuid-Holland nog mee willen geven?

(JAAP) Nou, een paar dingen: A. in die ruim tien jaar dat ik nou commissaris ben, ja, voel ik me wel een-
Misschien een van de- Ja, ben ik een Zuid-Hollander. Ik ben zeer verknocht geraakt aan de veelzijdigheid van deze provincie met eigenlijk alles wat je in Nederland vindt, vind je in Zuid-Holland. Dus wees er zuinig op. Prachtige provincie. Ik zou zeggen, de dingen die ik net verteld heb over de staat van onze democratie en de wijze waarop we met elkaar een samenleving inhoud geven, wees daar zuinig op. Dat vraagt echt aandacht en zorg. Hoor niet alleen wat je zelf te melden hebt en te zeggen hebt, maar luister ook naar de ander. En denk met elkaar na over wat zijn nou de fundamenten van onze samenleving? Waar gaat het nou eigenlijk om en hoe kunnen we bruggen slaan tussen de verschillen die er zijn in onze samenleving, in plaats van die verschillen alleen maar groter te maken.

(RUDO) Jaap, dankjewel voor je gastvrijheid en voor het delen van jouw visie op de onderwerpen die we hebben gehad. 

[MUZIEK OUTRO] 

(RUDO) En daarmee denk ik dat we 2023 met elkaar mooi hebben afgesloten.

(JAAP) Zeker. Dankjewel. Dank voor de goede vragen en de ruimte om daar antwoord op te geven. Ja, en het zal mijn laatste jaaroverzicht zijn, dus een document.

(RUDO) Maar daar gaan we nog even niet bij stilstaan.

(JAAP) Nee, nu niet. Dat komt op een ander moment, ja.

(RUDO) En ik ga geen legpuzzel voor je kopen en als mensen denken 'waarom niet?', dan moet je de andere podcasts ook maar luisteren. 

(JAAP) En ook geen kruiswoordpuzzel.

(RUDO) Ook niet. Is er iets waar ik je wel blij mee kan maken als je weggaat?

(JAAP) Weet je, dat doe ik in een envelop. Die maak je open als ik wegga.

[RUDO EN JAAP LACHEN]